Изменить размер шрифта


Начать новую темуНаписать комментарии Страница 1 из 24   [ Сообщений: 352 ]
На страницу 1, 2, 3, 4, 5 ... 24  След.
Автор Сообщение
 Заголовок сообщения: Артануджское царство: Северные Багратуни и их царство
СообщениеДобавлено: 24 фев 2012, 20:04 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Видео по теме на армянском :)

Мгера Акопяна
«Военная летопись армянского народа» /отрывок из Книги 24/.


Армянское царство Северных Багратуни, основой которого стало созданное еще в 782 году Ашотом, сыном Атрнерсе Багратуни, княжество, и в котором правила обновленная ветвь Северных Багратуни, в разное время и в разной мере включало в себя провинцию Тайк Великой Армении, северные гавары Высокой Армении, центральные и западные гавары провинции Гугарк, а также восточные гавары провинции Малая Армения, как и западную часть территории бывшего Иберского царства.

В нашей историографии (например, у Лео) это царство традиционно считалось исключительно грузинским и воспринималось, как одно из воплощений грузинской государственности. Более того, история этого царства, считавшегося грузинским, армянской историографией упорно не исследовалась. Его история никогда не рассматривалась в качестве составной части истории армянского народа, а упоминания о нем делались исключительно для подчеркивания его «грузинской принадлежности», и это в том случае, когда до ХI века грузинским в нем могло считаться разве только то, что из армян, составлявших подавляющее большинство его населения, некоторая часть была грузиноверами.

Более того, прекрасная на бумаге, но на практике неосуществимая, идея «дружбы народов», лежавшая в основании советской армянской историографии, породила масштабную, однако полностью несостоятельную и антинаучную теорию о «сотрудничестве армянского и грузинского царств» в ту эпоху. Но эта теория с точки зрения собственно исторической обоснованности просто смехотворна, поскольку в действительности… сотрудничали два армянских царства и какая-либо «грузинская» составляющая там попросту отсутствовала.

Важнейшими специфическими признаками государства вообще и средневекового государства в частности являются:

а) та территория, на которой располагается это государство,

б) тот народ, который населяет это государство,

в) тот правящий род, который властвует в этом государстве,

г) те официальные символы, которые приняты в этом государстве.

1) Артануджское царство находилось в Армении. Это настолько очевидный факт, что только историки, воспитанные на далеком от жизни понятии «дружбы народов» и ослепшие от его фальшивого блеска да провозгласившие «грузинской территорией» всю Северную Армению (Гугарк, Тайк, северо-восточные гавары Высокой Армении и Айрарата) грузинские шовинисты могут утверждать обратное. Для полной ясности отметим, что это царство включало в себя в основном армянские провинции Гугарк и Тайк, а также часть Высокой Армении.

2) Подавляющее большинство населения этого царства составляли армяне. Это тоже очевидный факт, поскольку об этом даже сейчас свидетельствуют отмеченные на всей указанной территории, несмотря на последствия турецких зверств, а также привнесенные грузинами официальные и неофициальные перекраивания и переименования, разбросанные хачкары, остатки монастырей и крепостей со всеми их характерными архитектурными и топонимическими особенностями. Кроме того, о севере Гугарка, как о северных рубежах Армении свидетельствуют и такие первоисточники, как Страбон, Мовсес Хоренаци, Павстос Бюзанд, Газар Парпеци, Анания Ширакаци и другие.

3) В Артануждском царстве правил, всей своей деятельностью являвшийся типично армянским, внесший колоссальный вклад в дело защиты Армении и интересов армян в духовной, светской и военной сферах, род Багратуни.

Этот очевидный факт был также проигнорирован.

Более того, грузинские шовинисты, забавно переписывая историю и попросту закрывая глаза на свидетельства армянских первоисточников, вместо этого принимая за основу собственные, в историческом аспекте полностью безосновательные легенды, силятся доказать, что правившие Артануджским царством Багратуни происходят непосредственно от еврейских предков, связи с основной ветвью Багратуни не имеют и какой-либо армянских дух в них напрочь отсутствует. Вот так.

Согласно первой легенде, которую нам передает Костантин Багрянородный, Багратуни Артануджского царства происходили от царя Израиля-Иудеи Давида (около 1012-972 д.н.э.) и переселились в Иберию в V веке. Однако курьезность этой легенды заключается в том, что нам с серьезным выражением лица доказывается, что за 500 лет (с V в. до эпохи, в которую жил Костантин Багрянородный – Х в.) в Иберии имели место быть всего… три поколения Багратуни.

Согласно второй легенде, которую передает «Картлис Цховреба», праотец Багратуни по имени Соломон был сыном некоего еврея, который имел родственные связи с братом святого Иосифа, Клеопой. Спустя 27 поколений после Клеопы, в VI веке, семеро сыновей Соломона явились к царице Ракель, правившей в гаваре Екегьяц и приняли крещение. После этого трое из семи братьев устанавливают семейственные связи с армянским царским домом, а остальные четверо утверждаются в северных гаварах Армении. Имеющая на первый взгляд более корректный вид легенда, в действительности, исторически также полностью несостоятельна, потому что род Багратуни (и отрицать это просто антинаучно) существовал в Армении гораздо раньше VI века. В свою очередь, не имеется каких-либо фактов о правившей в VI веке в гаваре Екегьяц царице Ракель, и здесь, очевидно, имело место осознанное или случайное искажение.

А теперь ознакомимся с армянским вариантом родословной Северных Багратуни.

Этот вариант в наиболее целостном виде сохранен у Вардана Аревелци, согласно которому «в это время (вторая половина VIII в. – М. А.) у исмаилитов (в Арабском халифате – М. А.) возникла большая смута. Армения получила передышку и армянские нахарары начали усиливаться в своих владениях. Предводитель исмаилитов (халиф – М. А.) передал грузинскую страну в управление Ашоту Патрицию (Ашот Багратуни (782-786 - князь князей, 786-826) – М. А.), сыну Атрнерсе (Атрнерсе Багратуни (782-786 – князь князей) – М. А.) внуку Васака (Васак Багратуни – М. А.) и правнуку Ашота (Ашот Слепой Багратуни (726-748) – М. А.). Тот, прибыв в Грузию, покорил ее, и, обратившись за помощью к Леону (Леон IV (775-780) – М. А.), от него получил звание куропалата».

В другом месте Вардан, выделяющийся своим непредвзятым взглядом на вещи, вновь возвращается к обсуждаемому вопросу: «Несколько слов скажем и о возникновении царей армянских и грузинских, происходивших от Багратуни. Как было сказано выше, от храброго Вардана (Вардан Храбрый Мамиконян (416-451) – М. А.) до Смбата Багратуни (Смбат Багратуни (693-726) – М. А.) свое назначение армянские князья получали случайным образом. Последнему наследовал сын Васака Ашот (Ашот Слепой Багратуни (726-748) – М. А.), который был ослеплен князьями Мамиконянами. У Ашота было два сына – Смбат (Смбат Багратуни (761-775) – М. А.) – предтеча армянских, и Васак (Васак Багратуни – М. А.) – предтеча грузинских царей. У Васака был сын по имени Атрнерсе (Атрнерсе Багратуни (782-786 – князь князей – М. А.). Вот от него и был рожден Ашот (Ашот Багратуни (782-786 – князь князей, 786-826 – М. А.), а от того, в свою очередь, Баграт (Баграт Багратуни (826-876) – М. А.), убитый впоследствии своим двоюродным братом, а ему унаследовал сын Давид (Давид Багратуни (876-881) – М. А.)…Вот такой была преемственнось грузинских царей».

Это два варианта родословной Северных Багратуни. Какой из них более правдоподобен, решать тебе, читатель…

По нашему мнению, сравнительный анализ этих вариантов, также как и систематизированный анализ имеющихся в наличии фактов и сведений приводит к одинаковому выводу: Северные Багратуни берут свое начало от Ашота Слепого Багратуни (726-748), то есть истина целиком и полностью дается в армянском варианте генеалогии.

Для полного представления ситуации добавим, что уже с начала VI века, имевшие и до этого огромное влияние в северных провинциях Армении Багратуни, еще более усилили свои позиции, а после ликвидации в 570 году Иберийского царства, обладая по наследству должностью эрисмтавара, до середины VIII века (второе восстание Армении (736-737)) фактически являлись полноправными хозяевами Грузии. Однако с 737 года Северные Багратуни теряют свое господство на территории Грузии, а их владения ограничиваются несколькими гаварами Гугарка. И только в 782 году, когда в северных гаварах Армении устанавливается власть потомков Васака Багратуни (сына Ашота Слепого Багратуни), обновленная ветвь Северных Багратуни вновь занимает позиции, утраченные после 737 года.

4) В 888-980 годах правители Артануджского царства носили титул «тагавор врац ев hайоц» (царь грузинский и армянский – Pandukht). Этот очевидный факт также был проигнорирован, и вместо этого на первый план была выдвинута только одна часть титула – «тагавор врац». Однако в действительности, как мы уже отмечали, в титуле правителей Артануджского царства присутствует также и упоминаемая второй, формулировка «тагавор hайоц». Что же должно было заставить правящих на территории Армении, считавших себя армянами и имевших подданными главным образом армян, Багратуни, не только провозглашать себя «тагавор врац», но также и отводить этой формулировке по отношению к «тагавор hайоц» в титуле первичное место?

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Артануджское царство
СообщениеДобавлено: 24 фев 2012, 20:04 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Этот факт имеет примечательное объяснение:

- дело в том, что правители Артануджа провозгласили свое царство в 888 году. А до этого их главная ветвь – Анийские Багратуни уже носили титул «тагавор hайоц». В этих условиях, естественно, что стремившиеся к общеармянскому господству Багратуни не могли иметь двух «тагавор hайоц», тем более что Северная ветвь была более слабой и зависела от главной ветви – Анийских Багратуни;

- данной титульной формулировкой Северные Багратуни, серьезно боровшиеся за достижение господства на всей территории Грузии, создали «юридическую основу» этим своим претензиям;

- подобной формулировкой Северные Багратуни, не вступая в непосредственный конфликт с главной ветвью, в любом случае озвучивали свои требования также и на армянский престол. Как показала жизнь, это было не только теоретическим предположением, потому что начиная с 1044 года вплоть до конца ХVIII века, правивший в Картлии царский род в случае любого удобного предлога напоминал о своих претензиях в отношении общеармянского престола и стремился захватить территорию Армении.

Таким образом, по существу, не остается никаких аргументов считать Артануджское царство грузинским и, выдавливая его историю из общего контекста истории армянского народа, автоматически отказываться считать территорию этого царства составной частью Армении.

Однако, развивая этот тезис, не стоит и, следуя примеру грузинских националистов, впадать в противоположную крайность и провозглашать армянским политическим потомком Артануджского царства появившееся в дальнейшем царство Картлии.

История наполнена скользкими поворотами, и часто бывает сложно сказать, когда началось то или иное событие, которое впоследствии привело к значительным историческим переменам. Например, когда Римская империя превратилась в Византийскую, а Римское государство по своей сути стало греческим? Историки и поныне спорят, предлагая 330 (основание Константинополя), 395 (разделение Римской империи между сыновьями Феодосия Великого (379-394)) и 476 (низвержение с престола последнего римского императора Ромула Августа (475-476)) годы. Однако государства, как этнокультурные явления, не образуются закладкой одного города, искусственным разделением какой-либо страны или свержением с престола императора, не имеющего по существу сколь-нибудь реальной власти.

По нашему глубокому убеждению, так может возникнуть лишь административно-политическая единица, а государство, как этнокультурное явление, создается в течение десятилетий, если не веков. И с этой точки зрения, Византия образовалась в 476 году, когда существовавшая до этого Римская империя безвозвратно потеряла Италию. Начиная именно с этого времени, греческий элемент в Византии окончательно приобретает доминирующую роль по отношению к римскому; в последующие столетия империя римлян постепенно превратилась в империю греков, в которой римскими остались, пожалуй, только увядшие воспоминания прошлого да бессильные притязания. Обо всем этом можно долго спорить, однако цель наша в этом вопросе - вовсе не установление истины в последней инстанции. Мы всего лишь хотели на данном примере показать, что государства, как этнокультурные явления, возникают не вдруг.

С какой поры это армянское царство бесповоротно встало на путь превращения в грузинское, и каким был этот судьбоносный момент превращения? Для армянской истории это столь же важный вопрос, как для греческой вопрос о том, с какого момента государство римлян стало государством греков.

По нашему мнению, и в какой-то степени это покажется удивительным, гибель армянского духа царства Артануджа началось с одного из его наиболее крупных военно-политических завоеваний, т. е. с того момента, когда последнему удалось включить в свой состав Абхазское и Камбечан-Эретийское царства, а также подчинить себе Кахетинское княжество.

Но, в течение десятилетий, выявилось, что в этом объединенном государстве армяне, которые в основном являлись жителями Тайка и Гугарка, уже не составляют абсолютного большинства. И если они своей численностью пока еще могли сравниться с отдельно взятыми грузинами, абхазами или цанарами, то в случае совместного рассмотрения последних, неизбежно оставались в роли меньшинства. А в средние века грузин, абхазов и цанар с определенными оговорками можно было рассматривать, как одну религиозно-политическую совокупность, поскольку эти три нации, будучи очень близки друг другу по укладу жизни, исповедовали к тому же и одну веру – православие.

Причем от объединения в одном государстве удивительным образом выиграли только грузины, а армяне, абхазы и цанары понесли колоссальные потери. Перемены стали губительными особенно для абхазов и цанар, поскольку они, будучи одной веры с грузинами, обладая сходными с ними обычаями и укладом жизни, в течение буквально нескольких десятилетий практически полностью растворились в грузинском этносе, за счет своего крайнего ослабления генетически усилив его. Примечательно, что современники слабо догадывались о происходящих этнико-демографических процессах. Так, Матеос Урхаеци посла участвовавшего в Анийской битве 1021 года царя Картлии Георгия I-го (1014-1027), называет «врац ишхан» (грузинский князь), чуть позже – «абхазац ишхан», буквально несколькими строками ниже - вновь «врац ишхан», а царство Картлии он почти всегда называет «Абхазским царством». Точно также, Иоанн Сицилийский называет Георгия I-го «архонтом Абхазии», а Картлийское царство – «Абхазией». С этой точки зрения армяне Тайка, Гугарка и Высокой Армении держались крепко, и объясняется это тем, что их соседом было вначале сильное Анийское царство, а позднее сплошь заселенные армянами районы Византии. Помимо всего прочего и в религиозном аспекте армяне отличались от грузин и, следовательно, тяжелее ассимилировались. Вместе с тем, православие нашло определенное распространение и на этих армянских землях, вследствие чего многие армяне, постепенно теряя свой национальный облик, становясь грузиноверами и в итоге – грузинами, генетически усиливали грузинский этнос.

Это явление имеет и иное, историко-теоретическое содержание: в литературе множество чистокровных армян названо «грузинами». Так, князя Карадура, корнями происходящего от Мамиконянов, Липарита Храброго Орбеляна (1021-1058) Матеос Урхаеци называет «грузином». Таким же образом он характеризует и Григора Бакуряна, которого Анна (Комена - Pandukht) в «Алексиаде» прямо называет «армянин» и который, кстати, подписывался армянскими буквами. На этот интересный момент обратил внимание еще Николай Марр, а академик Г. Бартикян, обсуждая и справедливо объясняя указанный факт, отмечал: «В средние века о национальности судили, исходя из религиозных убеждений данного лица. Тот же Урхаеци множество чистокровных армян называет «hорром» (грек-византиец – Pandukht), конечно, имея в виду их греческое вероисповедание».

Возвращаясь к основной теме, попытаемся обобщить вышесказанное и отметить основные фазы этого явления политической трансформации, оставшейся полностью незамеченной современниками:

1) 978 г.

Наследником бездетного Давида кюрапахата (961-1000) становится его приемный сын - сын его троюродного (по отцу) брата Гургена (975-978, князь князей), внук Смбата (954-958) - другого сына Атрнерсе I-го (881-888, 888-923, царь), сын сестры последнего и бездетного царя Абхазии Феодосия III Слепого (976-978, 987-988), правитель Картлии Баграт I-ый (975-978 - правитель Картлии, 978-980 – правитель Картлии и царь Абхазии, 980-1014 – царь Картлии), который при активной поддержке Давида II Великого, а также части грузинских и абхазских князей, в 978 году провозглашается царем, становясь носителем титула царя Абхазского царства – «тагавор абхазац».

2) 980 г.

При активной поддержке Давида II Великого, а также грузинских и абхазских князей, Баграт I-ый берет под свою власть также и Картлию. Создаются государство, которое включает западная часть царства Иберии (прямо на запад от линии Мцхета - Аланские ворота) и Картлийское царство, а так же Абхазия, а его царь наследует часть титула Артануджского царства – «тагавор врац», провозглашаясь теперь «тагавор абхазац ев врац». В результате, владевшее ранее территорией Картлии Артануджское царство, подобно Римской империи в 395 году, разделилось на две части: были образованы два царства - одно – по всем атрибутам армянское – в Артанудже, второе – по всем атрибутам грузинское – в Картлии. Причем последнее включало в себя также и территорию Абхазского царства. Однако при жизни Давида II Великого в конце Х века это не имело абсолютно никакого значения, поскольку Баграт I-ый был приемным сыном артануджского царя, и пока что слабое политически, царство Картлии находилось в сфере влияния Давида II Великого, под властью которого оказалась также и территория бывшего Абхазского царства.

3) 1000 г.

Давида кюрапахат умирает, территория его царства переходит к Византии, а титул «тагавор абхазац ев врац» – приемному сыну Баграту I-му, который становится носителем титула «тагавор абхазац, врац ев hайоц». Этим Артануджское царство, в лице нового носителя царского титула, де-юре объединялось с царством Картлии, однако, де-факто прекращало свое существование, потому что его территория становилась территорией Византии. Аналогичным образом после 476 года Западная Римская империя де-юре объединилась с Византией, поскольку единственным носителем титула римского цезаря оставался византийский император, однако де-факто прекратила свое существование, потому что его территория перешла государству, созданному предводителем римских наемников Одоакром (476-490), а с 490 года – царству остготов.

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Артануджское царство
СообщениеДобавлено: 24 фев 2012, 20:05 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
4) Первая четверть ХI века.

Потеряв часть земель, являвшихся родовым гнездом, существующее только де-юре Артануджское царство, стало приобретать грузинский облик, и уже не только в этническом аспекте. В отличие от прежних времен, когда большую часть территории последнего составляли армянские земли и только малую часть – грузинские, теперь, с точки зрения территориального охвата, в этом царстве стали преобладать грузинские, абхазские и цанарские земли, а армянские составляли лишь малую часть территории царства. В свою очередь, потеряв провинции, сплошь заселенные армянами – север Высокой Армении, западные гавары Тайка и Гугарка, «тагавор врац, абхазац ев hайоц» Баграт I-ый и его потомки фактически владели царством, большинство населения которого составляла грузинская и, почти полностью огрузиненная, абхазо-цанарская этносовокупность. Точно так де-юре Римская империя, а де-факто только Византия, после потери в 476 году Апеннинского полуострова, включала в свой состав территории, в основном населенные греками, в результате чего греческий элемент стал окончательно превалировать над римским, в этнокультурном плане создавая греческое государство, которое, вместе с тем, современниками продолжало восприниматься, как «Римская империя».

5) Середина ХI века.

Владетели царства Картлии, предшественники которых – владетели Артануджского царства, бывшие «тагавор врац» только формально и звание это носившие лишь с целью обоснования своих притязаний в отношении территории Грузии, постепенно огрузиниваясь, действительно стали царями Грузии, потому что стали править государством, большая часть которого была составлена из грузинских территорий, а большая часть подданных являлась этническими грузинами.

В конце отметим, что хотя армянский элемент и был отодвинут на второй план, все же он продолжал и до сих пор продолжает сохранять свое важное место в государственных структурах грузинского государства и его общем этнографическом устройстве.

_____________________________________________________________________________

Список использованной литературы:
• Алишан Г. «Айрарат», Венеция 1890
• Алишан Г. «Арцах», Ереван 1993
• Алишан Г. «Сборник исторических материалов об армянах», Венеция 1901
• Алишан Г. «Ширак», Венеция 1881
• Алишан Г. «Сисуан», Венеция 1885
• Алишан Г. «Сисакан», Венеция 1893
• Ширакаци А. «Летопись», Ереван 1979
• Бабаян Л. О. «Отрывки из историографии Армении эпохи развитого феодализма», Ереван 1981
• Бакур «Гюлистан-наме», Ереван 2005
• Гельцер Г. «Краткая история армян», Вена 1897
• Еремян С. Т. «Армения по «Ашхарацуйцу»», Ереван 1963
• Продолжатель Теофана «Хронология», Ереван 1990
• Арцруни Т. и Аноним «История дома Арцруни», Ереван 1999
• Лео «История армянского народа» /собрание сочинений в 10 томах/, Ереван 1960-1989
• Багрянородный К. «Об управлении империей», Ереван 1970
• Багрянородный К. «Биография Василия I-го Македонского», Ереван 1970
• Багрянородный К. «О церемониях Византийского царского двора», Ереван 1970
• Багрянородный К. «О военных фемах», Ереван 1970
• Багрянородный К. «О нерукотворных ликах Христа», Ереван 1970
• История армянского народа, тома 1-8, Ереван 1968-1984
• Арутюнян Б. А. «Атлас истории Армении», часть «А», Ереван 2005
• Арутюнян Г. А. «Армения в IX-XI вв.», Ереван 1959
• Драсханакертци О. «История Армении», Ереван 1996
• Ованнисян М. «История арабских стран», Ереван 2003
• Парпеци Г. «История Армении», Ереван 1982
• Чанашян Г. М. «Давид Куропалат», Венеция 1972
• Матевосян Р. И. «Ташир-Дзорагет», Ереван 1982
• Манандян Я. А. «Критический обзор истории армянского народа», тома 1-5, Ереван 1945-1957
• Мелик-Бахшян С. Т. «Армения в VII-IX веках», Ереван 1968
• Мелик-Бахшян С.Т. «История армянского народа», Ереван 1963
• Асори М. «Хронология», Москва 1979
• Чамчян М. «История Армении», Ереван 1985
• Анеци М. «История», Санкт-Петербург 1879
• Айриванци М. «Хронологическая история», Санкт-Петербург 1869
• Хоренаци М. «История Армении», Ереван 1997
• Каганкатваци М. «История страны Агванк», Ереван 1969
• Анеци С. «Собрание сочинений историков», Вагаршапат 1893
• Таронеци С. «Всеобщая история», Ереван 2000
• Орбелян С. «История Сюника», Ереван 1986
• Страбон «География», Ереван 1940
• Аревелци В. «Всеобщая история», Ереван 2001
• Бюзанд П. «История Армении», Ереван 1987
• «Картлис-Цховреба», Ереван 1934-1936
• Анчападзе Э. В. «Дружба извечная, нерушимая», Сухуми 1972
• Анчападзе Э. В. «Из истории средневековой Абхазии», Сухуми 1959
• Анчападзе Э. В «Очерк этнической истории абхазского народа», Сухуми 1972
• Бердзишвили Н. А. «История Грузии», Тбилиси 1962
• Меликашвили Г. «Очерк истории Грузии», Тбилиси 1989
• Тапселл Р. «Монархи, правители, династии и царские дома мира», Лондон 1983
_____________________________________________________________________________
перевод выполнил Pandukht
Искушенный читатель, возможно, заметит, что вместо принятого грузинской историографией Давида III-го, уважаемый Мгер называет Давида Великого II-ым, а принятого у грузин Баграта III-го, соответственно, Багратом I-ым. Хотелось бы пояснить, но Мгер это уже сделал в книге 28-ой. Привожу этот отрывок:


Вопрос «порядковой нумерации» царей Картлийского царства, носивших одинаковые имена, до сего дня в литературе однозначного решения не получил.

Разные специалисты предлагают различные подходы. Причем каждый, принимая за основу свою дату возникновения царства Картлии, вносит в собственный список или изымает из него какого-либо царя.

1) Так, согласно самому распространенному подходу, за отправную точку отсчета картлийских царей берется артануджский князь Ашот Багратуни (782-786 – князь князей, 876-826). Руководствуясь этим принципом, в «нумерацию» царей Картлийского царства добавляются, к примеру, артануджский князь Баграт Багратуни (826-876), Давид Багратуни (876-881) или назначенный Артануджским царством правителем Картлии Баграт Младший Багратуни (958-975), как соответственно, «Баграт I-ый», «Давид I–ый» и «Баграт II-ой». Однако этот подход содержит две серьезные ошибки:

а) Артануджское княжество по своей сути было армянской государственной единицей, и его властители не могут считаться грузинскими царями и, соответственно, не могут быть добавлены в ряд картлийских царей.

б) Артануджское княжество до 888 года не являлось царством, и, уже только по этой причине те же Баграт Багратуни (826-876) или Давид Багратуни не могут считаться царями и добавляться в царский список Картлии.

2) Согласно еще одному распространенному подходу, родоначальником Картлийского царства считается Атрнерсе I-ый (881-888, 888-923 – царь). Руководствуясь этим принципом, в список царей Картлии добавляются и цари Артануджского царства, например – Давид I-ый (923-937) и Давид II-ой Великий (961-1000). Однако этот подход также содержит отмеченную выше ошибку, поскольку захватывает в царский список Картлии и артануджских царей, представляющих воплощение армянской государственности.

3) Существует еще один подход, который исчисляет «нумерацию» царей Картлии непосредственно из Иберийского царства. Однако серьезную ошибку имеет и этот, принципиально корректный, ныне практически неиспользуемый подход. Согласно ему в ряды «грузинских царей» записываются эрисмтавары Грузии и даже князья, что, конечно же, неприемлимо. Так, оформляется существование Гургена III-го, Атрнерсе I-го и Атрнерсе II–го (в действительности имеются в виду эрисмтавары Грузии Гурген-Гуарам (568-595) и Атрнерсе (650-685), а также сын Степаноса и внук Гурген-Гуарама, князь Кахетии Атрнерсе Багратуни (627-639)), – причем даже не уточняется, правителями какого государства были последние, поскольку Иберийского царства уже не существовало, а царство Картлии еще не было создано.

Мы предлагаем другую систему, в которой, принимая за основоположника провозглашенного в 978 г. «царем Абхазии» Баграта Багратуни и называя его Багратом I-ым, факт его провозглашения в 980 г. «царем Грузии» считаем годом создания царства Картлии. Руководствуясь получившим детальное обоснование выше обзором, «порядковую нумерацию» царей существовавшего в 980-1800 годы царства Картлии, мы начинаем именно с Баграта I-го.

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Артануджское царство
СообщениеДобавлено: 24 фев 2012, 20:05 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
15-17 ноября 2011г. Национальная академия наук РА под эгидой правительства Республики Армения организовала международную конференцию “Город Ани – политический и цивилизационный центр средневековой Армении”. На конференции обсуждались темы, посвященные историко-политической роли и значимостьи Ани, ее архитектурe и культурe

http://ani1050.sci.am/index1.php?langid=2

В конфереции принял участие и я.

http://ani1050.sci.am/program_ru.pdf

Мною была представлена статья, конспекты которых представлены в данной теме, а в тезисном виде ее можно увидеть здесь -

http://ani1050.sci.am/abstracts/Mher_Hakobyan.pdf

Без ненужной скромности должен сказать, что статья получило весма положителные отклики с стороны всех участников конфереции, а ее выводы по всей видимости дадут новый импулсь к изучению данной темы.

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Артануджское царство
СообщениеДобавлено: 24 фев 2012, 20:05 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Стати международной конференции ”Город Ани – политический и цивилизационный центр средневековой Армении” скоро будут изданы отделным сборником. В нее войдет и моя статя. Вот ее предаврителный резюме (без редакции) на русском:

Северные Багратуни
В государственной системе Анийского царства
Мгер Акопян


Данная статья посвящена этно-политической истории северней ветви рода Багратуни (Северные Багратуни) и ее трансформации. Особая важность темы данной стати состоит в том, что указанное царство некогда не рассматривалось как армянское, а ее история - как часть армянской истории.
В статье анализированы составные государственные признаки этого царства, как средневекового государства, указывается их армянская суть. Этими признаками являются:
1) территория, на которой находилась это государство,
2) народ, который проживает в этом государстве,
3) правящая династия, которая правит указанном государстве,
4) государственные символы, которые находились в обороте в указанном государстве.
На основе анализа вышеприведенных параметров автор приходит к выводу, что в данном случае, в лице указанного государства, мы имеем дело с армянским государством, которая находилась в Армении, в котором проживали армяне, государство, где правящая династия и ее символика дают все основания, для того, чтоб охарактеризовать это государство, как армянское.
В работе англизированы и показаны те процессы, которые привели сначала к становлению власти Северных Багратуни над территорией Грузии, а затем и в трансформацию их в грузин и в правителей грузинского государства. Впервые вводится в оборот название ”Артануджское царство”, как название царства, которое существовала на северных территориях Армении и отчасти в Грузии и в многом на основе которого далее произошло становление царства Картли. В статье англизированы основные признаки государственности Артануджского царства и на их основе показана армянская суть Артануджского царства.
В конце статьи в сжатом виде представлены те основные вехи этно-политической истории Артануджского царства и царства Картли, которые привели к созданию грузинского царства на основе изначально армянского Артануджского царства:
1) 978 год,
2) 980 год,
3) 987 год,
4) 1000 год,
5) 1044 год,
6) 1065 год,
7) 1079 год,
8 ) 1089 год,
9) 1118 год,
10) 1177 год,
11) 1184 год,
12) 1213 год.
В статье анализированы этапы и глубокие этно-политические процессы, которые привели сначала к тому, что изначально армянский род Багратуни постепенно становился грузинским, а потом - к окончательному падению первенствующей роли армян в указанном царстве.
На фоне основной тематики стати анализированы и такие вопросы, как проблема: ”нумерации” царей Артануджкого царства и царства Картли, вопрос происхождения рода Багратуни, политическая история армян, которые оказались в составе царства Картли, их роль и значение. На основе анализа весьма сложного и некогда раньше не анализированного процесса, в статье описан тот процесс, в результате которого род Багратуни стал грузинским царским родом, а царство Картли - государством, в котором первенствующую роль стало принадлежать грузинам.
Статья может иметь важное значение и для истории абхазов, так-как оно анализирует важные вехи также и истории этого народа, история которого изучена крайне плохо и политизировано.
Автор надеется, что данное скромное исследование послужит началом к дальнейшему более глубокому изучению темы.

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Артануджское царство
СообщениеДобавлено: 25 фев 2012, 18:51 

Зарегистрирован: 25 фев 2012, 14:37
Сообщений: 95
помню помню :)
не буду продолжать нашу беседу зародившуюся на абединяющем нас форуме и попытаюсь привести новые факты подтверждающие принадлежность этого государство грузинскому народу .
значит так ,начнем с того, что город артанужи был основан в 5 веке царем картли вахтангам .
по приданию одияние христа находится под основанием монастыря "светы цховели" именно эта мантия располагается в центре герба багратиони . это к афициальным символам принятых в государстве
на этой територии во времена ашота курапалаты были построены (почему та ) грузинские монастыри странно :shock:
в грузии в последние 10 лет стало популярно устроивать экскурсии в уже не наши територии (тао_кларжеты) где больщенство говорит на ломаном грузинском и идентифицирует себя как гурджав (грузинов)
как та так :)


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Артануджское царство
СообщениеДобавлено: 25 фев 2012, 20:59 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Спасибо за ответ :) Мне нравится Ваш тон ведения дискуссии и это прекрасно. Прежде, чем перейти к сути дела, всего-то скажу, что лично я очень положительно отношусь к грузинам, в том числе и по личным причинам и меньше всего хотел бы, чтоб мои посты здесь или на другом форуме были восприняты в антигрузинском ракурсе. Я искренно верю, что армяне и грузины братские народы, они должны держатся друг друга, а храбрость (утверждаю с всей ответственностью, как человек, неплохо знающий военную историю грузин) этого народа стоит только восхищения - храбрый уважает храброго, говорю как армянин, представитель храброго народа, который в состоянии понять и оценить истинную храбрость :) Все это не комплимент, а искренне выражение чувств.

А теперь по сути -

Вы естественно правы и я могу подтвердить, что в приведенных Вами фактов нет неправды - сам изучал историю Вахтанга I Горгасала (446-491) - Дживаншир Дживанширян - да, по сведениям первоисточников Артанудж основал именно Вахтанг, в всяком случае других сведении у нас нет. Но... все дело в том, что в указанное время провинция Великого Айка, Гугарк, и ее гавар (уезд) Кхарджк (по грузински - Кларджети) и впрямь находились в составе царства Иберия - после упразднения царства Великий Айк в 428-ом году Гугарк был присоединен к Иберии.

Что же касается церкви, который построил Ашот, да и других церквей, то, опять - Вы правы. Но опять объяснение лежит на поверхности - Северные Багратуни с временем приняли православие (ее грузинский вариант) :) Православным был и Давид II Великий (961-1000), Давид Куролапат, как привыкли его называть. Проблема очень тонка и ее нюансы можно найти тут -

viewtopic.php?f=24&t=12

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Артануджское царство
СообщениеДобавлено: 13 мар 2012, 11:00 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Северные Багратуни в государственной системе
Анийского царства

Мгер Акопян


Данная статья посвящена этно-политической истории северней ветви рода Багратуни (Северные Багратуни) и ее трансформации. В работе анализированы и показаны те процессы, которые привели сначала к становлению власти Северных Багратуни над территорией Грузии, а затем и в трансформацию их в грузин и в правителей грузинского государства. Впервые вводится в оборот название “Артануджское царство”, как название царства, которое существовала на северных территориях Армении и отчасти в Грузии и в многом на основе которого далее произошло становление царства Картли. В статье анализированы основные признаки государственности Артануджского царства и на их основе показана армянская суть Артануджского царства. В конце статьи в сжатом виде представлены те основные вехи этно-политической истории Артануджского царства и царства Картли, которые привели к созданию грузинского царства на основе изначально армянского Артануджского царства.

Автор надеется, что данное скромное исследование послужит началом к дальнейшему более глубокому изучению темы.

Northern Bagratuni in the state system
kingdom of Ani

Mher Hakobyan


This article focuses on the ethno-political history of the north branch of the Bagratuni (Northern Bagratuni) and its transformation. We analyzed and shows the processes that led first to the establishment of the Northern Bagratuni over Georgian territory, and then to transform them into georgian and rulers of the Georgian state. For the first time introduced into the trafficking called "Тhe kingdom of Artanudzh" as the name of the kingdom, which existed in the northern territories of Armenia and in Georgia, and in part to a large extent on the basis of which further was becoming the kingdom of Kartli. The paper analyzes the main features of statehood the kingdom of Artanudzh and on that basis are shown armenian point of the kingdom of Artanudzh. At the end of the article in a compressed form presents the major milestones of ethno-political history of the kingdom of Artanudzh and Kartli that led to the creation of the georgians kingdom was originally based on the armenian kingdom of Artanudzh.

The author hopes that this modest study will be the beginning to further a better understanding of the theme.

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Артануджское царство
СообщениеДобавлено: 13 мар 2012, 11:03 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Վիդեո թեմայի վերաբերյալ :)

Հյուսիսային Բագրատունիները Անիի թագավորության
պետական համակարգում

Մհեր Հակոբյան


Աշխատանքը նվիրվում է հազար ու մեկ եկեղեցիների քաղաքի,
մեր փառապանծ Անի մայրաքաղաքի 1050 ամյակին:


975 թ-ին, ի պատասխան Կախեթիի իշխանության բանակի արշավանքի դեպի Քարթլի, այսինքն դեպի Վրաստանի կենտրոնական շրջաններ, Արտանուջի թագավորության բանակը Դավիթ II Մեծ արքայի (961-1000) գլխավորությամբ արշավի դուրս եկավ և ստիպեց կախեթցիներին նահանջել: Հենց այստեղ էլ տեղի ունեցավ ժամանակակիցներից շատերի կողմից աննկատ մնացած մի դրվագ, որը, սակայն, խորը հետք էր թողնելու տարածաշրջանի պետական բոլոր միավորների հետագա ճակատագրում և ազդելու էր տարածաշրջանի առանց բացառության բոլոր ազգերի ճակատագրի վրա` փոքրահասակ Բագրատ Բագրատունին, ապագա արքա Բագրատ I-ը (III), Քարթլիի կառավարիչ Բագրատ Փոքրի (958-975) թոռը, ինչպես նաև Գուրգեն Բագրատունու և Աբխազական թագավորության արքա Գեորգի II-ի (916-955) քույր Գուրունդուխտի տղան, ճանաչվեց Քարթլիի կառավարիչ:

Տարածաշրջանի պատմության մեջ այս դրվագը հեղափոխական հետևանքներ ունեցավ, ինչին էլ հենց նվիրված է լինելու մեր փոքրիկ ուսումնասիրությունը:


Հյուսիսային Բագրատունիներ
(իրականություն և լեգենդներ)


975 թ-ին փոքրահասակ Բագրատ Բագրատունին, ապագա արքա Բագրատ I-ը (III) [1], Քարթլիի կառավարիչ Բագրատ Փոքրի (958-975) թոռը, ինչպես նաև Գուրգեն Բագրատունու և Աբխազական թագավորության արքա Գեորգի II-ի (916-955) քույր Գուրունդուխտի տղան, ճանաչվեց Քարթլիի կառավարիչ:

“Հայոց թագավորություն” և “Վրաց թագավորություն”, “հայ ու վրաց ժողովուրդների միասնական պայքար արտաքին նվաճողների դեմ X-XI դարերում”, “Հայ Բագրատունիներ” և “Վրաց Բագրատունիներ”, այս ու նման հարցերով վերջին հարյուրամյակում տասնյակ ուսումասիրություններ են լույս տեսել և դրանց հասարակ թվարկումն իսկ առանձին ուսումնասիրության թեմա է, սակայն, ինչքան էլ զարմանալի է, դրանցում գրեթե բոլորում էլ առկա է նույն սկզբունքային սխալը: Հիանալի կերպով վերլուծելով ժամանակի քաղաքական և Բագրատունիների տոհմի պատմությունը, միաժամանակ, սակայն, գրեթե բոլոր այդ ուսումնասիրությունները համառ հետևողականությամբ տուրք էին տալիս միևնույն սխալին և կրկնում էին այն` բարդ երևույթը ձգտելով լուսաբանել պարզեցված ձևով և, աչքաթող անելով հայականության հատկանիշների առկայությունը այս գահատոհմի առաջին տիրակալների մոտ, ներկայացնելով այս տոհմի ներկայացուցիչներին որպես ազգությամբ վրացիների:

Խնդիրը հատկապես տենդենցիոզ բնույթ ստացավ ԽՍՀՄ տարիներին, երբ ամեն կերպ ընդգծվում էր վրաց ազգի տիտղոսային բնույթը Վրաստանում և փորձ էր անում որպես վրացի ժողովրդի պատմության բաղկացուցիչ մաս ներկայացնել հարևան ազգերի պատմությունը: Ներկայումս աբխազ գիտնականները լուրջ քայլեր են անում սեփական պատմությունը վերադարձնելու ուղղությամբ [2], սակայն, ըստ էության բռնած լինելով ճիշտ ուղղություն և որպես հիմնական ուսումնասիրության առարկա ունենալով Աբխազիայի պատմության վերականգնումը ու ազատումը վերջինիս որպես վրացական պատմություն ներկայացնելու միտումից, միաժամանակ, սակայն, աչքաթող են անում հայոց պատմության հետ կապված մի շարք կարևոր հարցեր: Մասնավորապես, արդարացի կերպով նշելով, որ Բագրատ I-ը (III) ըստ էության ամենից առաջ եղել է աբխազների, հետո նոր միայն վրացիների արքա, այս գիտնականները Բագրատի տոհմը, այսինքն Բագրատունիներին, առանց հարցի մեջ առանձնապես խորանալու հաճախ համարում են վրացական: Այս առումով ուրախալի է նշել, որ մի շարք աբխազ գիտնականներ այնուհանդերձ զերծ են մնում նման սխալից և ընդգծում են Բագրատունիների հայականությունը [3]: Սույն փոքրիկ ուսումնասիրությունը նվիրված է լինելու հետաքրքիր և մեր պատմության մեջ դժբախտաբար այդպես էլ վերլուծության չենթարկված հարցին` Բագրատունիների հյուսիսային ճյուղի ազգային պատկանելությանը և դրա տրանսֆորմացիաներին: Հաշվի առնելով խնդրի բարդ ու բազմաստիճան բնույթը, ավելորդ չի լինի, եթե մեր ուսումնասիրությունը սկսենք մի փոքր հեռվից, այն արժանահիշատակ պահից, երբ Մարզպանական Հայաստանի առաջատար տոհմերից մեկը հանդիսացող Բագրատունիները առաջին անգամ ըստ էության բաժանվեցին երկու ճյուղի, որոնցից գլխավորին մենք այսուհետ կկոչենք ուղղակի “Բագրատունիներ”, իսկ Հայաստանի հյուսիսայի տարածքներում և Վրաստանում մեծ ազդեցության հասած մյուս ճյուղին էլ` “Հյուսիսային Բագրատունիներ”:
_______________________
[1] Քարթլիի թագավորության նույն անունը կրող արքաներին տարբերակող հերթական համարների հարցը գրականության մեջ դեռևս միանշանակ լուծում չի ստացել: Տարբեր մասնագետներ առաջարկում են տարբեր համակարգեր: Ընդ որում յուրաքանչյուր համակարգ, հիմք ընդունելով Քարթլիի թագավորության սկզբնավորման իր ժամանակը, սեփական ցուցակի մեջ մտցնում կամ հանում է որևէ մի արքայի: Այսպես.
1. ըստ ամենատարածված համակարգի Քարթլիի թագավորության սկզբնավորող է համարվում Արտանուջի իշխան Աշոտ Բագրատունին (782-786` համիշխան, 786-826): Առաջնորդվելով այս սկզբունքով` Քարթլիի թագավորության արքաների “համարակալման” մեջ են ընդգրկվում օրինակ Արտանուջի իշխան Բագրատ Բագրատունին (826-876), Դավիթ Բագրատունին (876-881) կամ Արտանուջի թագավորության կողմից Քարթլիի կառավարիչ նշանակված Բագրատ Փոքր Բագրատունին (958-975), որպես համապատասխանաբար “Բագրատ I”, “Դավիթ I” և “Բագրատ II”: Սակայն այս համակարգը պարունակում է երկու լուրջ սխալ.
ա) Արտանուջի իշխանությունը իր բնույթով հայկական պետական միավոր էր և նրա տիրակալները չեն կարող համարվել վրացական թագավորության արքաներ ու ընդգրկվել Քարթլիի թագավորության արքաների շարքի մեջ,
բ) Արտանուջի իշխանությունը մինչև 888 թվականը թագավորություն չէր, այնպես որ միայն հենց այս պատճառով արդեն նույն Բագրատ Բագրատունին (826-876) կամ Դավիթ Բագրատունին (876-881) չեն կարող համարվել արքաներ և ընդգրկվել Քարթլիի թագավորության արքայացանկում,
2. ըստ շրջանառության մեջ գտնվող ևս մեկ համակարգի Քարթլիի թագավորության սկզբնավորող է համարվում Ատրներսեհ I-ը (881-888, 888-923` արքա): Այս սկզբունքով առաջնորդվելով Քարթլիի թագավորության արքաներից ցանկի մեջ են ընդգրկվում օրինակ Արտանուջի թագավորության արքաներ Դավիթ I-ը (923-937) և Դավիթ II Մեծը (961-1000): Սակայն այս համակարգը ևս պարունակում է վերը նշված սխալը, քանի որ հայոց պետականության արտահայտությունը հանդիսացող Արտանուջի թագավորության արքաներին ընդգրկում է Քարթլիի թագավորության արքայացանկի մեջ:
3. գոյություն ունի ևս մի համակարգ, որը Քարթլիի թագավորության արքաների “համարակալում”-ը ուղղակիորեն բխեցնում է Իբերիայի թագավորությունից: Սկզբունքորեն կոռեկտ, սակայն այժմ գրեթե չկիրառվող այս համակարգի լուրջ սխալն էլ, սակայն, այն է, որ վերջինս “Վրաց արքաներ”-ի շարքում հաշվում է Վրաստանի էրիսմտավարներին և նույնիսկ իշխաններին, ինչը անընդունելի է: Այսպես, ամրագրվում է օրինակ Գուրգեն III-ի, Ատրներսեհ I-ի և Ատրներսեհ II-ի գոյությունը, իրականում նկատի ունենալով Վրաստանի էրիսմտավարներ Գուրգեն-Գուարամ (568-595) և Ատրներսեհ (650-685), ինչպես նաև Կախեթիի իշխան, Գուրգեն-Գուարամի թոռ և Ստեփանոսի որդի Ատրներսեհ (627-639) Բագրատունիներին: Ընդ որում նույնիսկ չի էլ ճշտվում, թե ի վերջո որ պետության արքաներն էին վերջիններս, քանի որ Իբերիայի թագավորությունը արդեն չկար, իսկ Քարթլիի թագավորությունը դեռևս չէր ստեղծվել:
Ես առաջարկում եմ այլ համակարգը, որում, հիմք ընդունելով 978 թ-ին “Աբխազաց արքա” հռչակված Բագրատ Բագրատունու` Բագրատ I-ի կողմից 980 թ-ին նաև “Վրաց արքա” հռչակվելու փաստը, որպես Քարթլիի թագավորության ստեղծման թվական է ընդունվում 980-ը: Առաջնորդվելով հետագայում մանրամասն հիմնավորում ստացած այս տեսությամբ` ես 980-1800 թվականներին գոյություն ունեցած Քարթլիի թագավորության արքաների “հերթական համարակալում”-ը սկսում եմ հենց Բագրատից, ընդունելով վերջինիս հենց որպես Բագրատ I:
[2] Տես օրինակ Տ. Շամբայի աշխատանքները:
[3] Տես օրինա Шамба Т.М. “Правовые основы государственности и суверенитета”, www abkhazia.narod.ru Հիմնավորված կերպով համարելով Բագրատունիների Տայքում և Կղարջքում հաստատված ճյուղին հայ, միաժամանակ, սակայն, այս հեղինակը դժբախտաբար բուն Բագրատունիների տոհմի վերագրում է պարսկական ծագում: Ու թեև հասկանալի է, որ աբխազ գիտնականի համար այս հարցը երկրորդական է եղել և նա չի խորացել Բագրատունիների ծագումնաբանության մեջ, այնուհանդերձ պետք է նշել, որ նման մոտեցում շատ տիպիկ է:

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Научная конференция про Ани
СообщениеДобавлено: 13 мар 2012, 11:04 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
523 թ-ին Իբերիայում բռնկվեց հերթական ապստամբությունը Պարսից թագավորության դեմ, որի պարտությունից հետո Իբերիայի արքա Դաչին (491-523) գահընկեց արվեց, իսկ Իբերիայի թագավորությունը կտրուկ թուլացավ: Արդեն Դաչիի որդի Բակուր IV-ը (523 - մոտ 540), վերջինիս որդի Փարսման V-ը (մոտ 540-558), սրա եղբոր տղա Փարսման VI-ը (մոտ 558-565) և վերջինիս որդի Բակուր V-ը (մոտ 565-570) տեղի կենտրոնախույս ֆեոդալական ուժերի հզորացման ու Պարսից թագավորության ահագնացող ճնշման պայմաններում ըստ էության զրկված էին որևէ իրական իշխանությունից:

Միաժամանակ, արդեն սկսած Բակուր IV-ի կառավարման սկզբից, Պարսից թագավորությունը սկսեց ավելի ու ավելի մեծ տեղ հատկացնել Տայք և Գուգարք նահանգներում հսկայական կալվածքների տեր Բագրատունիներին, ձգտելով ի դեմս նրանց ոչ միայն ուղղորդել Իբերիայի վերջին արքաների դեմ հանդես եկող կենտրոնախույս ուժերին, այլև Բագրատունիների միջոցով վերջիններիս դեմ ստեղծել հզոր մի հակակշիռ: Այս պայմաններում VI դարի սկզբերից սկսած Բագրատունիները աստիճանաբար հասնում են մեծ հզորության` իրենց փաստացի ազդեցությունը տարածելով նաև Տայքից ու Գուգարքից հյուսիս ընկած վրացական տարածքների վրա, որտեղ սեփական արքաներից դժգոհ վրաց իշխանները ավելի շատ հակված էին ենթարկվել ոչ թե իրենցից բարձր դիրք ունեցող միապետին, այլ` թեև իրենցից հզոր, սակայն այնուհանդերձ ըստ էության իրենցից յուրաքանչյուրին հավասար կարգավիճակ ունեցող Բագրատունիներին:

Զարգացած ֆեոդալական հասարակական հարաբերություններով պայմանավորված տեղայնական ուժերի հզորացման և կենտրոնական իշխանության թուլացման անխուսափելի այս գործընթացը իր տրամաբանական վախճանին հասավ 570 թ-ին, երբ Պարսից արքա Խոսրով I-ը (531-579) գահընկեց արեց Իբերիայի վերջին արքա Բակուր V-ին, սակայն միաժամանակ էլ, ստեղծված ռազմաքաղաքական պայմաններում չզգալով իրեն բավարար ամուր, Վրաստանի տարածքի կառավարումը թողեց տեղական իշխաններին: Առաջացած իշխանության վակումի այս պայմաններում Վրաստանի էրիսմտավար (իշխանաց-իշխան) հռչակվեց Վախթանգ I Գորգասալի (446-491) աղջկա և Սմբատ Բագրատունու (482 - մոտ 505) որդու` Գուրգեն-Գուարմ Բագրատունու (527-532), որդի Բագրատի (532-568) տղան` Գուրգեն-Գուարամ Բագրատունին (568-595), որը դրա հետ միաժամանակ էլ Հուստինոս II-ից (565-578) ստացավ կյուրողապատի կոչում [1]:

Սրանով.
ա) դե-յուրե ամրագրվեց արդեն կես դարից ավել դե-ֆակտո գոյություն ունեցող վիճակը` Բագրատունիների առաջնայնության հաստատումը Վրաստանում:
բ) Բագրատունիների կրտսեր ճյուղը` Հյուսիսային Բագրատունիները, ձեռք բերեցին իրենց գլխավոր ճյուղին քիչ զիջող հզորություն:
Այսպիսով արդեն VI դարի վերջերից ստեղծվեց մի վիճակ, երբ Բագրատունիները իրենց հզորությամբ առաջնայինը դարձան ոչ միայն Մարզպանական Հայաստանում, այլև ողջ Անդրկովկասում: Այս վիճակը պահպանվեց մինչև արաբական իշխանության դեմ 736-737 թվականներին բռնկված ապստամբությունը, որի ավարտից հետո Հյուսիսային Բագրատունիները կտրուկ թուլացան [2]: Հյուսիսային Բագրատունիները իրենց դիրքերը կարողացան վերականգնել միայն մի քանի տասնամյակ անց, ի դեմս Հյուսիսային Բագրատունիների նորացված ճյուղի [3]: Հենց Հյուսիսայի Բագրատունիների նորացված այս ճյուղն էր, որ հետագայում հիմք էր դնելու այսպես կոչված. “Վրաց թագավորության”-ը: Հաշվի առնելով, որ այս թագավորության քաղաքական կենտրոնը հանդիսանում էր Մեծ Հայքի Գուգարք նահանգի Կղարջք գավառում գտնվող Արտանուջ քաղաքը, գտնում ենք, որ այսուհետ միանգամայն հիմնավորված կլինի, որ այս թագավորությունը կոչենք. “Արտանուջի թագավորություն”:

Արտանուջի թագավորությունը, Հյուսիսային Բագրատունիների հայկական այս թագավորությունը, որը հիմք ուներ դեռևս 782 թվականին Աշոտ Ատրներսեհի Բագրատունու (782-786` համիշխան, 786-826) ստեղծած իշխանությունը [4] և որում կառավարում էր Հյուսիսային Բագրատունիների նորացված ճյուղը, տարբեր ժամանակներում և տարբեր չափով ընդգրկել է Մեծ Հայքի Տայք նահանգը, Բարձր Հայքի հյուսիսային գավառները, Գուգարք նահանգի կենտրոնական ու արևմտյան, Փոքր Հայք նահանգի արևելյան գավառները, ինչպես նաև նախկին Իբերիայի թագավորության տարածքի զգալի մասը:

Մեր պատմագիտության կողմից այս թագավորությունը առանց բացառության և ավանդականորեն համարվել է վրացական ու ընկալվել ամենից առաջ որպես վրացական պետականության արտահայտություններից մեկը: Ավելին, այս թագավորության պատմությունը, որպես վրացական թագավորության պատմություն, հայ պատմագիտության կողմից համառորեն չի ուսումնասիրվել: Այն երբեք չի դիտարկվել որպես հայ ժողովրդի պատմության բաղկացուցիչ մաս, իսկ նրա մասին բացառիկ հիշատակումներ արվել են միայն ընդգծելու համար վերջինիս “վրացականություն”-ը և դա այն դեպքում, երբ նրանում “վրացական” կարող է համարվել լավագույն դեպքում միայն այն, որ նրա բնակչության բացարձակ մեծամասնությունը կազմող հայերի մի մասը եղել է վրացադավան:

Ավելին, “ժողովուրդների բարեկամության” տեսականորեն հիասքանչ, սակայն գործնականում անիրագործելի գաղափարը ամեն կերպ ընդգծել և փառաբանել ձգտող սովետահայ պատմագիտությունը կառուցել է հսկայական, սակայն լիովին սնանկ ու հակագիտական մի տեսություն, որը նպատակ ունի ցույց տալ այս ժամանակաշրջանում “Հայոց և Վրաց թագավորությունների համագործակցություն”-ը: Սակայն այս տեսությունը սեփական պատմական հիմնավորվածության տեսանկյունից ուղղակի ծիծաղելի է, քանի որ իրականում… համագործակցում էին երկու Հայկական թագավորություններ, ի դեմս Անիի թագավորության և նրա վասալ Արտանուջի թագավորության, և այստեղ որևէ “վրացական” երևույթ ուղղակի բացակայում է:

_______________________
[1] “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Ջիվանշիր Ջիվանշիրյան, մաս 2, Վախուշտի Բագրատիոնի, “Սամցխե-Կլառջետիի պատմություն”: Վրացական աղբյուրը Վախթանգ I Գորգասալի (446-491) աղջկա հետ ամուսնացած Գուրգեն-Գուարամին սերած է համարում Իսրայել-Հուդայի թագավորության արքա Դավթից (մ.թ.ա. մոտ 1012-972), սակայն, ինչպես կտեսնենք առջևում, դա ընդամենը անհիմ և քաղաքական ենթատեքստ ունեցող մի պնդում է, իսկ Գուրգեն-Գուարամի մեծ հեղինակություն ունենալն էլ անուղղակիորեն հուշում է, որ նա չի կարող լինել այլ ոք, քան Սմբատ Բագրատունու (482 - մոտ 505) որդին և Սահակ Բագրատունու (մոտ 475 - ուղ. 482) թոռը:
[2] “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Ջիվանշիր Ջիվանշիրյան, մաս 2:
[3] Վարդան Արևելցի “Տիեզերական պատմություն”, Երևան 2001, մաս 1, “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Սմբատ Դավիթսիձե և այլ հեղինակներ:
[4] Վարդան Արևելցի “Տիեզերական պատմություն”, Երևան 2001, մաս 1, “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Սմբատ Դավիթսիձե և այլ հեղինակներ:

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Научная конференция про Ани
СообщениеДобавлено: 13 мар 2012, 11:04 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Ընդհանրապես պետության և մասնավորապես միջնադարյան պետության էությունը բնորոշող կարևորագույն հատկանիշներից է.
ա) այն տարածքը, որի վրա գտնվում է այդ պետությունը,
բ) այն ժողովուրդը, որը բնակվում է այդ պետության մեջ,
գ) այն կառավարական տոհմը, որը իշխում է այդ պետությունում,
դ) այն պաշտոնական խորհրդանիշները, որոնք ընդունված են այդ պետության մեջ:

ա) Արտանուջի թագավորությունը գտնվում էր Հայաստանում: Սա այնքան ակնհայտ փաստ է, որ միայն ամեն կերպ “ժողովուրդների բարեկամության” կյանքից կտրված գաղափարը իդեալականացնող ու դրա կեղծ փայլից կուրացած պատմաբանները, ինչպես նաև վրացական ազգայնամոլությունը քարոզող և ողջ Հյուսիսային Հայաստանը (Գուգարքը, Տայքը, Բարձր Հայքի և Արարատի հյուսիս-արևելյան գավառները) “վրացական տարածք” հռչակած վրաց ազգայնամոլները կարող են հակառակը պնդել: Լիակատար պարզության համար նշենք, որ այս թագավորությունը հիմնականում ընդգրկում էր Հայաստանի Գուգարք և Տայք նահանգները, ինչպես նաև Բարձ Հայքի մի մասը: Այլ հարց է, որ հզոր այս թագավորությունը անառարկելի ազդեցություն ուներ ողջ Վրաստանում և X դարում վիճարկում էր առաջնությունը վրացական տարածքների վրա Աբխազական թագավորության հետ, բայց նույնիսկ այս դեպքում էլ Անիի թագավորության վասալ այս թագավորությունը ընդամենը հանդիսանում էր իր սյուզերենի կամքի իրագործողը հյուսիսային տարածքներում,

բ) Արտանուջի թագավորության բնակչության ճնշող մեծամասնությունը հայեր էին: Սա ևս ակնհայտ փաստ է, քանի որ այդ մասին են վկայում նույնիսկ այժմ թուրքական վայրագությունները, ինչպես նաև վրացական պաշտոնական ու ոչ պաշտոնական վերաձևումները վերապրած և մատնանշված ողջ այդ տարածքում ցրված խաչքարները, վանքերը ու ամրոցները` իրենց ողջ ճարտարապետական և տոպոնոմիական առանձնահատկություններով: Բացի այդ Գուգարքի հյուսիսի, որպես Հայաստանի հյուսիսային սահմանի մասին են վկայում այնպիսի սկզբնաղբյուրներ, ինչպիսիք են Ստրաբոնը, Մովսես Խորենացին, Փավստոս Բյուզանդը, Ղազար Փարպեցին, Անանիա Շիրակացին և այլոք [1],

գ) Արտանուջի թագավորությունում իշխում էր իր ողջ գործունեությամբ տիպիկ հայ հանդիսացած, ինչպես նաև Հայաստանի ու հայերի շահերի պաշտպանության համար հոգևոր, աշխարհիկ և ռազմական ոլորտում հսկայական ավանդ ներդրած Բագրատունիների տոհմը:

Այս ակնհայտ փաստը ևս անտեսվել է [2]:

Ավելին, վրաց ազգայնամոլները, ծիծաղելիորեն վերափոխելով պատմությունը, անտեսելով հայկական սկզբնաղբյուրների ուղղակի վկայությունները և դրա փոխարեն հիմք ընդունելով սեփական պատմականության տեսանկյունից լիովին անհիմ երկու լեգենդ, ճգնում են ապացուցել, որ Արտանուջի թագավորությունում իշխած Բագրատունիները ուղղակիորեն սերում են իրենց հրեա նախնիներից, որևէ կապ չունեն իրենց հիմնական ճյուղի հետ և նրանցում որևէ հայականություն ուղղակի բացակայում է: Այսպես.

- ըստ առաջին լեգենդի, որը մեզ է փոխանցում Կոստանդին Ծիրանածինը, Արտանուջի թագավորության Բագրատունիները սերել են Իսրայել-Հուդայի թագավորության արքա Դավթից (մ.թ.ա. մոտ 1012-972) և Իբերիա են գաղթել V դարի վերջում կամ VI դարի սկզբում: Սակայն ողջ այս լեգենդի ծիծաղելիությունը կայանում է նրանում, որ դրանում դեմքի լիովին լուրջ արտահայտությամբ ապացուցվում է, որ 500 տարում (V դարի վերջից կամ VI դարի սկզբից մինչև Կոստանդին Ծիրանածինի ապրած ժամանակաշրջանը` X դարի կես) Իբերիայում գոյություն է ունեցել Բագրատունիների ընդամենը... երեք սերունդ:
- ըստ երկրորդ լեգենդի, որը փոխանցում է “Քարթլիս Ցխովրեբա”-ն [3], Բագրատունիների նախահայրը Սողոմոն անունով մի հրեայի որդի էր, որը ազգակցական կապ է ունեցել սուրբ Հովսեփի եղբայր Կլեոպասի հետ: Կլեոպասից 27 սերունդ հետո` VI դարի կեսերին Սողոմոնի յոթ որդիները գալիս են Եկեղյաց գավառում իշխող Ռաքել թագուհու մոտ և մկրտվում: Դրանից հետո այս յոթ եղբայրներից երեքը խնամիական կապեր են հաստատում հայ թագավորական տան հետ, իսկ մնացած չորսը հաստատվում են Հայաստանի հյուսիսային նահանգներում: Առաջին հայացքից ավելի կոռեկտ տեսք ունեցող այս լեգենդը ևս իրականում պատմականորեն լիովին սնանկ է, քանի որ Բագրատունիները, և դա ժխտելը ուղղակի հակագիտական է, Հայաստանում գոյություն են ունեցել VI դարից շատ ու շատ առաջ: Իր հերթին Եկեղյաց գավառում VI դարում իշխած որևէ Ռաքել թագուհու մասին որևէ փաստ հայտնի չէ և այստեղ ակնհայտորեն տեղի է ունեցել գիտակցված կամ պատահական խեղաթյուրում:

Իսկ այժմ ծանոթանանք Հյուսիսային Բագրատունիների տոհմաբանության հայկական տարբերակին:

Այս տարբերակը առավել ամբողջական տեսքով պահպանվել է Վարդան Արևելցու մոտ, ըստ որի. “Այդ ժամանակ (VIII դարի երկրորդ կես – Մ.Հ.) իսմայելացիների մոտ (Արաբական խալիֆությունում – Մ.Հ) առաջացավ մեծ խառնաշփոթ: Հայաստանը մի քիչ հանգստացավ և հայ նախարարները սկսեցին ուժեղանալ իրենց կալվածքներում: Իսմայելացիների առաջնորդը (խալիֆը – Մ.Հ.) Աշոտ Պատրիկի (Աշոտ Կուրացյալ Բագրատունու (726-748) – Մ.Հ.) որդի Վասակի (Վասակ Բագրատունու – Մ.Հ.) տղա Ատրներսեհի (Ատրներսեհ Բագրատունու (782-786` համիշխան) – Մ.Հ.) որդի Աշոտին (Աշոտ Բագրատունուն (782-786` համիշխան, 786-826) – Մ.Հ.) տվեց վրաց երկիրը: Վերջինս, ժամանելով Վրաստան, հնազանդեցրեց այն և, օգնության համար դիմելով Լևոնին (Լևոն IV-ին (775-780) – Մ.Հ.), նրանից ստացավ կյուրողապատի կոչում”: Մեկ այլ տեղում իր սթափ հայացքներով աչքի ընկնող Վարդանը կրկին անդրադառնում է քննարկվող հարցին. “Մի քանի խոսք էլ ասենք Բագրատունիներից սերող հայոց և վրաց արքաների ծագման մասին: Ինչպես ասվեց վերևում` քաջ Վարդանից (Վարդան Քաջ Մամիկոնյանից (416-451) – Մ.Հ.) հետո մինչև Սմբատ Բագրատունին (Սմբատ Բագրատունի (693-726) – Մ.Հ.) հայոց իշխանները իրենց նշանակումը ստանում էին պատահական կերպով: Վերջինիս հաջորդեց Վասակի որդի Աշոտը (Աշոտ Կուրացյալ Բագրատունին (726-748) – Մ.Հ.), որը կուրացվեց Մամիկոնյան իշխանների կողմից: Աշոտը ուներ երկու որդի` Սմբատը (Սմբատ Բագրատունին (761-775) – Մ.Հ)` հայոց, և Վասակը (Վասակ Բագրատունին – Մ.Հ.)` վրաց արքաների նախնին: Վասակը ուներ Ատրներսեհ անունով մի որդի (Ատրներսեհ Բագրատունի (782-786` համիշխան) – Մ.Հ.): Հենց սրանից ծնվեց Աշոտը (Աշոտ Բագրատունին (782-786` համիշխան, 786-826) – Մ.Հ.), որից` Բագրատը (Բագրատ Բագրատունին (826-876) – Մ.Հ.), որը սպանվեց իր զարմիկի կողմից, նրան էլ հաջորդեց որդին` Դավիթը (Դավիթ Բագրատունին (876-881) – Մ.Հ.)...: Ահա այսպիսին է վրաց արքաների հաջորդականությունը” [4]:

Ահա Հյուսիսային Բագրատունիների տոհմաբանության երկու տարբերակները: Որ՞ն է առավել ճշմարտանմանը. թող յուրաքանչյուր ոք ինքը ձևավորի իր կարծիքը...

Իսկ իմ կարծիքով այս տարբերակների համեմատական վելուծությունը, ինչպես նաև առկա փաստերի և տեղեկատվության համակարգված վերլուծությունը բերում է միանշանակ հետևության. Հյուսիսային Բագրատունիները սերել են Հայոց իշխան Աշոտ Կուրացյալ Բագրատունուց (726-748), այսինքն ճշմարտությունը լիովին արտացոլված է ծագումնաբանության հայկական տարբերակում [5]:

Իրավիճակը լիակատար պատկերացնելու համար ավելացնենք, որ արդեն VI դարի սկզբներից մինչ այդ էլ Հայաստանի հյուսիսային նահանգներում հսկայական ազդեցություն ունեցող Բագրատունիները առավել ուժեղացրին իրենց դիրքերը, իսկ 570 թ-ից հետո, Իբերիայի թագավորության վերացումից հետո, ժառանգականորեն վարելով Վրաստանի էրիսմտավարի պաշտոնը, մինչև VIII դարի կեսերը փաստացի դարձան Վրաստանի լիիրավ տերեր: Սակայն 737 թ-ից Հյուսիսային Բագրատունիները կորցրին գերիշխանությունը Վրաստանի տարածքում, իսկ նրանց տիրույթները սկսեցին սահմանափակվել Գուգարքի որոշ գավառներով: Եվ միայն 782 թ-ին, երբ Հայաստանի հյուսիսային գավառներում հաստատվում է Աշոտ Կուրացյալ Բագրատունու որդի Վասակ Բագրատունու սերունդը, Հյուսիսային Բագրատունիների նորացված ճյուղը կրկին ձեռք է բերում 737 թ-ից հետո կորցրած իր դիրքերը,

_______________________
[1] Տես օրինակ Ստրաբոն “Աշխարհագրություն” գիրք 11` գլուխ 2, գիրք 11` գլուխ 3, գիրք 11` գլուխ 4, գիրք 11` գլուխ 14, գիրք 12` գլուխ 3 և այլն: Մովսես Խորենացու և Փավստոս Բյուզանդի մոտ, ի դեմս Գուգարքի, Տայքի և Ուտիքի հյուսիսային շրջանների մասին հաղորդումների, տեղեկությունները ցրված են ողջ աշխատությունով մեկ, Ղազար Փարպեցին, ի դեմս հայ-վրացական սահմանին գտնվող Մթին լեռների մասին արժեքավոր տեղեկություններ է փոխանցում քննարկվող հարցի վերաբերյալ V դարի վերջի կապակցությամբ, իսկ Անանիա Շիրակացու աշխատանքներն, մանրամասն թվարկելով Մեծ Հայքի հյուսիսային նահանգների կառուցվածքը և սահմանները, քննարկվող հարցում ուղղակի վերջակետ են դնում:
[2] Փաստն այնքան ակնհայտ է, որ հղումներ բերելն էլ ըստ էության նույնիսկ ավելորդ է: Բագրատունիները անընդհատ հիշատակվում են Հայաստանում մ.թ.ա. VIII դարի վերջից սկսած:
[3] “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Ջիվանշիր Ջիվանշիրյան, մաս 2, Վախուշտի Բագրատիոնի, “Սամցխե-Կլառջետիի պատմություն”:
[4] Վարդան Արևելցի “Տիեզերական պատմություն”, Երևան 2001, մաս 1:
[5] Բագրատունիների հրեական ծագումը միանգամայն մերժվում է նաև Ն. Ադոնցի կողմից (“Բագրատունյաց փառքը”, Փարիզ 1948, էջ 109):

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Научная конференция про Ани
СообщениеДобавлено: 13 мар 2012, 11:05 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
դ) Արտանուջի թագավորության արքաները 888-1000 թվականներին կրում էին “թագավոր Վրաց և Հայոց” տիտղոսը: Խիստ ուշագրավ այս փաստը ևս անտեսվել է և դրա փոխարեն առաջին պլան է մղվել միայն տիտղոսի մի մասը` “թագավոր Վրաց”-ը: Սակայն իրականում, ինչպես արդեն նշեցինք, Արտանուջի արքաների տիտղոսում առկա է նաև երկրորդ տեղում հիշատակվող “թագավոր Հայոց” բանաձևը, քանի որ մի կողմից թագավորությունում իշխում էր Բագրատունիների տոհմը, որի անքակտելի սեփականությունն էր “թագավոր Հայոց” տիտղոսը, մյուս կողմից էլ` Արտանուջի թագավորությունը գտնվում էր Անիի թագավորության պետական համակարգում: Սակայն ի՞նչը կարող էր ստիպել Հայաստանի տարածքում իշխող, որպես հպատակներ հիմնականում հայեր ունեցող և իրենց հայ համարող Հյուսիսային Բագրատունիներին ոչ միայն հռչակվել նաև “թագավոր Վրաց”, այլև տիտղոսային բանաձևում “թագավոր Հայոց”-ի նկատմամբ վերջինիս հատկացնել առաջնային տեղ և “թագավոր Հայոց” տիտղոսի մասին էլ առժամանակ “մոռանալ”, այսպես ասած “սառեցնել” վերջինիս գործողությունը [1]:

Սա ևս ունի շատ ուշագրավ բացատրություն.
- բանն այն է, որ Արտանուջի արքաները իրենց թագավորությունը հռչակեցին 888 թ-ին: Իսկ մինչ այդ իրենց գլխավոր ճյուղը` Անիի Բագրատունիները, արդեն կրում էին “թագավոր Հայոց” տիտղոսը, իսկ հետագայում էլ սկսեցին կրել. “թագավոր Հայոց և Վրաց, շահնշահ” տիտղոսը: Այս պայմաններում բնական է, որ համահայկական գերիշխանության ձգտող Բագրատունիները չէին կարող ունենալ երկու “թագավոր Հայոց”-ներ, մանավանդ որ Հյուսիսային ճյուղը քաղաքականապես ավելի թույլ էր և կախված էր իր գլխավոր ճյուղից` Անիի Բագրատունիներից,
- տիտղոսային այս բանաձևով Հյուսիսային Բագրատունիները, որոնք եռանդուն կերպով պայքարում էին Վրաստանի ողջ տարածքում գերիշխանություն ձեռք բերելու համար, ստեղծում էին “իրավաբանական հիմք” հավակնելու ողջ Վրաստանի տարածքին [2],
- նման ձևակերպմամբ Հյուսիսային Բագրատունիները, անմիջական կոնֆլիկտի մեջ չմտնելով իրենց գլխավոր ճյուղի հետ, համենայն դեպս ապահովում էին իրենց պահանջները նաև Հայոց գահի նկատմամբ: Ինչպես ցույց տվեց կյանքը, սա այնքան էլ տեսական դրույթ չէր, քանի որ 1044 թ-ից սկսած մինչև 18-րդ դարի վերջը Քարթլիի թագավորությունում իշխող արքայատոհմը հարմար առիթի դեպքում անմիջապես անդրադառնում էր համահայկական գահի նկատմամբ իր հավակնություններին և ձգտում տիրել Անիի Բագրատունիների ժառանգությանը [3]:

Այսպիսով ըստ էության որևէ փաստարկ չի մնում Արտանուջի թագավորությունը համարելու վրացական և, դուրս մղելով նրա պատմությունը հայ ժողովրդի պատմության համատեքստից, մեխանիկորեն հրաժարվել նաև այս թագավորության տարածքը Հայաստանի բաղկացուցիչ մաս համարելուց:

Սակայն այս թեզը զարգացնելիս պետք չէ հետևել վրաց ազգայնամոլների օրինակին, ընկնել հակառակ ծայրահեղության մեջ և Հայկական հռչակել Արտանուջի թագավորության քաղաքական հետնորդը հանդիսացած հետագայի Քարթլիի թագավորությունը:

Պատմությունը լի է սահուն շրջադարձներով և հաճախ դժվար է ասել, թե երբ սկիզբ առավ այս կամ այն երևույթը, որը հետագայում բերեց հսկայական նշանակություն ունեցող փոփոխությունների: Օրինակ, ե՞րբ Հռոմեական կայսրությունը վերածվեց Բյուզանդիայի, իսկ հռոմեական պետությունը իր բնույթով դարձավ հունական: Պատմաբանները մինչ այժմ էլ վիճում են` առաջարկելով 330 (Կոստանդնուպոլսի հիմնումը), 395 (Հռոմեական կայսրության բաժանումը Թեոդոսիոս I Մեծի (379-394) որդիների միջև) և 476 (Հռոմի վերջին կայսեր Ռոմուլոս Ավգուստուլոսի (475-476) գահազրկումը) թվականները: Սակայն պետությունները, որպես էթնոմշակութային երևույթներ, չեն առաջանում մի քաղաքի հիմնադրումով, որևէ այլ պետության արհեստական բաժանմամբ կամ էլ ըստ էության որևէ իրական իշխանություն չունեցող ինչ-որ մի կայսեր գահազրկմամբ:

Իմ խորին համոզմամբ այսպես առաջանում է վարչա-քաղաքական միավորը, իսկ պետությունը, որպես էթնոմշակութային երևույթ, ստեղծվում է տասնամյակների, եթե ոչ հարյուրամյակների ընթացքում: Այս տեսանկյունից դիտարկելիս Բյուզանդիան սկսել է առաջանալ 476 թ-ին, երբ մինչ այդ գոյություն ունեցող Հռոմեական կայսրությունը վերջնականապես կորցրեց Իտալիան, ու վերջնականապես ձևավորվել է VI դարի վերջին, երբ Մորրիկը (582-602) լատիներենի փոխարեն պետական լեզու հռչակեց հուներենը: Հենց 476 թվականից սկսած էլ Բյուզանդիայում հունական տարրը սկսեց գերիշխել հռոմեականի նկատմամբ` հետագա հարյուրամյակներում հռոմեացիների կայսրությունը աստիճանաբար վերածելով հույների կայսրության, որում արդեն հռոմեական էին թերևս միայն անցյալի խամրող հուշերը և մեկ էլ իր ուժից վեր հավակնություններ ունենալը: Այս ամենի մասին կարելի է երկար վիճել, սակայն իմ նպատակը այժմ այս հարցում վերջնական ճշմարտությանը հասնելը չէ: Ես ընդամենը ցանկացա այս օրինակի վրա ցույց տալ, որ պետությունները, որպես էթնոմշակութային երևույթներ, չեն առաջանում միանգամից:

_______________________

[1] Հատկանշական է, որ Անիի թագավորության առաջին շրջանի պաշտոնական պատմագրության տեսակետը արտահայտող Հովհաննես Դրասխանակերտցու մոտ Ատրներսեհ I-ը (881-888, 888-923` արքա) կոչվում է “Վրաց իշխան”, իսկ ավելի հազվադեպ միայն. “ թագավոր Վրաց” (Հովհաննես Դրասխանակերտցի “Հայոց պատմություն”, Երևան 1996): Այսպիսով ակնհայտ է, որ մի կողմից Անիի գահակալները իրենցից զատ չէին կարող հանդուրժել որևէ “Հայոց արքա”-ի առկայությունը, մյուս կողմից էլ հենց իրենք` Արտանուջի թագավորության գահակալները, որպես Բագրատունի պահպանելով հանդերձ այդ տիտղոսը, որևէ կերպ չէին “ակտիվացնում” այն:
[2] Նմանատիպ մի իրավիճակ էլ մենք ունենք “թագավոր Աղվանից” հռչակված Արցախ-Ուտիքի` հայոց Արևելյան կողմից թագավորության, պարագայում, ինչը մանրամասն լուսաբանված է երջանկահիշատակ Բագրատ Ուլուբաբյանի աշխատություններում (Ուլուբաբյան Բ. Ա. “Խաչենի իշխանությունը X-XVI դարերում”, Երևան 1975, Ուլուբաբյան Բ. Ա. “Արցախի պատմությունը սկզբից մինչև մեր օրերը”, Երևան 1994, Ուլուբաբյան Բ. Ա. “Դրվագներ Հայոց արևելից կողմաց պատմությունից (V-VII դարեր)”, Երևան 1981, Ուլուբաբյան Բ. Ա. “Զրուցարան”, Երևան 1991 և այլն):
[3] Ամենաառաջին նման դրվագը տեղի ունեցավ Անիի թագավորության արքա Գագիկ II-ի (1041-1044) գերվելուց անմիջապես հետո, երբ Քարթլիի արքա, “թագավոր Աբխազաց, Վրաց և Հայոց” Բագրատ II-ը (1027-1072) միանգամից սկսեց հավակնել Անիին (“Քարթլիս-Ցխովրեբա” Քարթլիի տարեգիրք, Արիստակես Լաստիվրեցի, գլուխ 10):

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Научная конференция про Ани
СообщениеДобавлено: 13 мар 2012, 11:05 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Ո՞ր պահից սկսած Արտանուջի հայկական թագավորությունը վերաճեց վրացականի, ո՞րն էր այն վճռական պահը, երբ հայոց այս թագավորությունը անդառնալի կերպով կանգնեց այն ուղու վրա, որը իրեն դարձրեց վրացական թագավորություն: Կարծում եմ, որ սա հայոց պատմության համար նույնքան կարևոր հարց է, ինչքան հունականի համար այն, թե որ պահից հռոմեացիների կամ իտալացիների պետությունը դարձավ հույների պետություն:

Իմ կարծիքով, որքան էլ զարմանալի է, սակայն Արտանուջի թագավորության հայականության կործանումը սկսվեց նրա ռազմա-քաղաքական ամենամեծ ձեռքբերումներից մեկից` այն պահից, երբ վերջինիս հաջողվեց իր կազմում ընդգրկել Աբխազական և Կամբեճան-Հերեթիի թագավորությունները, ինչպես նաև իրեն ենթարկեցնել Կախեթիի իշխանությունը: Արժանահիշատակ այս իրադարձությունը տեղի ունեցավ 978-980 թվականներին:

Ոչ միանգամից (ավելի շուտ տասնամյակների ընթացքում), բայց ի վերջո պարզվեց, որ միավորված այս պետությունում արդեն հայերը, որոնք հիմնականում Տայքի և Գուգարքի բնակիչներն էին, ոչ մի կերպ բացարձակ մեծամասնություն չէին կազմում: Ու եթե առանձին վերցրած ու հատկապես հաշվի առնելով քաղաքական գերիշխող դիրք ունենալը, վերջիններս իրենց թվաքանակով դեռևս կարող էին համեմատվել վրացիների, աբխազների կամ ծանարների հետ, ապա սրանց միասնական դիտարկման դեպքում հայերը անխուսափելիորեն մնում էին փոքրամասնություն դերում: Իսկ միջնադարում վրացիներին, աբխազներին ու ծանարներին կարելի էր որոշակի վերապահումներով դիտարկել որպես մեկ կրոնա-քաղաքական ամբողջություն, քանի որ այս երեք ազգերն էլ, կենցաղով և մշակութապես լինելով իրար շատ մոտ, դավանում էին նույն կրոնը` ուղղափառությունը:

Ընդ որում մեկ պետության մեջ միավորումից զարմանալիորեն շահեցին միայն վրացիները, իսկ հայերը, աբխազները և ծանարները հսկայական կորուստներ կրեցին: Փոփոխությունները կործանարար եղան հատկապես աբխազների ու ծանարների համար, քանի որ սրանք, վրացիների հետ լինելով նույն կրոնի և կենցաղով ու բարքով նրանց ավելի մոտ, տառացիորեն մի քանի տասնամյակում գրեթե անմնացորդ լուծվեցին ավելի բարձր մշակութային մակարդակ ունեցող վրացական էթնոսի մեջ` իրենց ծայրահեղ թուլացման հաշվին գենետիկորեն ուժեղացնելով վերջինիս:

Ուշագրավ ժողովրդագրական այս գործընթացի մասին աղոտ կերպով գլխի են ընկել նաև ժամանակակիցները: Այսպես, 1021 թ-ի Անիի ճակատամարտին մասնակցած Քարթլիի արքա Գեորգի I-ի (1014-1027) դեսպանին Մատթեոս Ուռհայեցին սկզբում կոչում է “վրաց իշխան”, մի քիչ հետո` “աբխազաց իշխան”, տառացիորեն մի քանի տող ներքև` կրկին “վրաց իշխան”, իսկ Քարթլիի թագավորություն էլ նա գրեթե միշտ անվանում է “Աբխազաց թագավորություն” [1]: Նույն կերպ Հովհաննես Սիկլիցեսը Գեորգի I-ին կոչում է “Աբխազիայի արխոնտ”, իսկ Քարթլիի թագավորությունը` “Աբխազիա” [2]:

Այս տեսանկյունից Տայքի, Գուգարքի և Բարձր Հայքի հայերը ավելի ամուր գտնվեցին, ինչը բացատրվում է նրանով որ նրանց սկզբում հարևան էր ուժեղ Անիի թագավորությունը, իսկ հետագայում` վերջինիս հոծ հայաբնակ շրջանները: Բացի այդ հայերը կրոնական տեսանկյունից տարբերվում էին վրացիներից և հետևաբար դժվար էին ձուլվում: Այնուհանդերձ ուղղափառությունը որոշակի տարածում գտավ նաև հայկական այս տարածքներում, որի հետևանքով շատ հայեր, հարյուրամյակների ընթացքում աստիճանաբար կորցնելով իրենց ազգային դիմագիծը, դառնալով վրացադավան և արդյունքում` վրացի, կրկին գենետիկորեն ուժեղացրին վրաց էթնոսը [3]:

Երևույթը ունի զուտ տեսական-պատմական բովանդակություն ունեցող մեկ այլ կողմ ևս. գրականության մեջ բազում զտարյուն հայեր կոչված են “վրացի”: Այսպես, Քարադուռի իշխան, արմատներով Մամիկոնյաններից սերող Լիպարիտ Քաջ Օրբելյանին (1021-1058) Մատթեոս Ուռհայեցին անվանում է “վրացի” [4]: Նույն կերպ է նա բնորոշում նաև Գրիգոր Բակուրյանին, որին Աննան ուղղակիորեն անվանում է “հայ” [5] և որը, ի դեպ, ստորագրում էր հայերեն տառերով: Հետաքրքիր այս երևույթի վրա ուշադրություն է դարձրել դեռևս Նիկողայոս Մառը [6], իսկ ակադեմիկոս Հ. Բարթիկյանը, քննարկելով մատնանշված երևույթը և իրավացի կերպով բացատրելով այն, նշում է. “Միջնադարում ազգության մասին դատում էին` ելնելով տվյալ անձնավորության դավանանքից: Նույն Ուռհայեցին բազմաթիվ զտարյուն հայերի անվանում է “հոռոմ”, իհարկե նկատի ունենալով այն հանգամանքը, որ նրանք հունադավաններ էին” [7]:

_______________________
[1] Մատթեոս Ուռհայեցի “Ժամանակագրություն”, Երևան 1973, մաս 1:
[2] Հովհաննես Սիկլիցես “Համառոտություն պատմության”, Երևան 1979, “Ռոման Արգիրոս”, մաս 3, “Միքայել Պափլագոնցի, մաս 6” և այլն:
[3] Այս տեսակետից խիստ ուշագրավ են վաստակաշատ Հ. Բարթիկյանի աշխատությունները:
[4] Մատթեոս Ուռհայեցի “Ժամանակագրություն”, Երևան 1973, մաս 2:
[5] Աննա Կոմենոս “Ալեքսիական” (ռուսերեն), Մոսկվա 1965, գիրք 2, մաս 4:
[6] Марр Н.Я. “Аркаун”, Византийский ветсник 1905, том XIII.
[7] Մատթեոս Ուռհայեցի “Ժամանակագրություն”, Երևան 1973, ծանոթագրություն 192, էջ 322:

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Научная конференция про Ани
СообщениеДобавлено: 13 мар 2012, 11:06 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Վերադառնալով հիմնական թեմային` փորձենք ամփոփել այն և մատնանշենք ժամանակակիցների համար լիովին աննկատ մնացած քաղաքական տրանսֆորմացիայի այս երևույթի հիմնական փուլերը.

1) 978 թ. – Արտանուջի թագավորության անզավակ արքա Դավիթ II Մեծի (961-1000) հոր հորեղբոր թոռան որդի և որդեգիր, Դավիթ II Մեծի պապ Բագրատի (937-945) եղբայր, Քարթլիի կառավարիչ Սմբատի (954-958) թոռ Գուրգենի (975-978` համիշխան) տղա, Աբխազական թագավորության վերջին և անզավակ արքա Թեոդոսիոս III Կույրի (976-978, 987-988) քրոջ որդի, Քարթլիի կառավարիչ [1] պատանի Բագրատը, Դավիթ II Մեծի, ինչպես նաև վրաց իշխանների մի մասի և աբխազ իշխանների գործուն աջակցությամբ 978 թ-ին հռչակվում է Աբխազական թագավորության արքա` սկսելով կրել Աբխազական թագավորության արքայի “թագավոր Աբխազաց” տիտղոսը և ստատիկ վիճակում ունենալով նաև “թագավոր Հայոց”-ը [2]:

2) 980 թ. – “թագավոր Աբխազաց” Բագրատը Դավիթ II Մեծի, ինչպես նաև վրաց և աբխազ իշխանների գործուն աջակցությամբ ստեղծում է Քարթլիի թագավորությունը: Ստեղծվում է նախկին Իբերիայի թագավորության արևմտյան մասը (Մծխեթ-Ալանաց Դուռ ամրոց ուղիղ գծից արևմուտք) և Աբխազիան ընդգրկող Քարթլիի թագավորությունը [3], իսկ նրա արքան, ստատիկ վիճակում ունենալով նաև “թագավոր Հայոց” տիտղոսը, իրավունք է ստանում լիովին ակտիվ կերպով օգտվել արդեն նաև Արտանուջի թագավորության արքայական տիտղոսի մի մասից` “թագավոր Վրաց”-ից` հռչակվելով արդեն “թագավոր Աբխազաց և Վրաց”:

Սրանով, ինչպես 395 թ-ին Հռոմեական կայսրության պարագայում եղավ, Արտանուջի թագավորությունը փաստացի կիսվեց երկու մասի: Արդյունքում առաջացան իր բոլոր հատկանիշներով հայկական Արտանուջի և իր շատ հատկանիշներով վրացական Քարթլիի թագավորությունները: Ընդ որում վերջինս ընդգրկում էր նաև Աբխազական թագավորության տարածքը: Սակայն Վարդ Սկլերոսի ապստամբության ճնշումից հետո արդեն նաև միջազգային մեծ հեղինակության հասած Դավիթ II Մեծի կենդանության օրոք սա բացարձակապես որևէ նշանակություն չուներ, քանի որ “թագավոր Աբխազաց և Վրաց” Բագրատը Արտանուջի արքայի որդեգիրն էր, իսկ քաղաքականապես դեռևս թույլ Քարթլիի թագավորությունը լիովին գտնվում էր Դավիթ II Մեծի ազդեցության ոլորտում, որի փաստացի տիրապետության տակ էր հայտնվել նաև նախկին Աբխազական թագավորության տարածքը:

3) 987 թ. – Շավշեթի ճակատամարտ: Դավիթ II Մեծի գլխավորած Արտանուջի թագավորության բանակը հաղթեց Քարթլիի թագավորության առաջխաղացած բանակին:

Արտանուջի արքայի օգնությամբ ոտքի կանգնած և Քարթլիի արքա հռչակված Բագրատը փորձ կատարեց գրավել Արտանուջի թագավորության տարածքի մի մասը կամ էլ ողջ թագավորությունը: Կարելի է կարծել, որ այստեղ դեր է խաղացել բյուզանդական գործունը, քանի որ կայսրությանը պետք չէր Արտանուջի թագավորության այդչափ հզորանալը:

987 թ-ի աշնանը Բյուզանդիայում բռնկվեց և միանգամից էլ ահեղ տեսք ստացավ Վարդ Փոկասի ապստամբությունը, որին զգալի ուժերով շուտով միացավ նաև Բյուզանդիա վերադարձած Վարդ Սկլերոսը: Եվ եթե նախկինում Արտանուջի թագավորությունը պաշտպանել էր Վասիլ II-ին ընդդեմ Վարդ Սկլերոսի, ապա այժմ վերջինս սկսեց պաշտպանել Վարդ Փոկասին, ընդդեմ նույն Վասիլ II-ի: Կարելի է կարծել, որ մի կողմից Դավիթ II Մեծը տեղյակ է եղել այն մասին, որ Բագրատը գործում է Վասիլ II-ի դրդումնով, մյուս կողմից էլ` Բյուզանդիայի հզորանալը լրջոեն արդեն սպառնում էր Արտանուջի թագավորության անվտանգությանը: Այս անգամ, սակայն, Դավիթ II Մեծը չկարողացավ ակտիվ կերպով օգնել ապստամբներին, քանի որ Բագրատի և նրա հայր Գուրգենի գլխավորած Քարթլիի թագավորության բանակը արևելքից մտավ Արտանուջի թագավորության տարածք [4]: 987 թ-ի աշնանը Բագրատի պապ և Գուրգենի հայր Բագրատ Փոքրի գլխավորած Արտանուջի թագավորության բանակին այնուհանդերձ հաջողվեց Դլվիկ գյուղի մոտակայքում տեղի ունեցած ճակատամարտում պարտության մատնել Գուրգենի գլխավորած Քարթլիի թագավորության բանակի մի մասին [5], սակայն դա վճռական նշանակություն այնքան էլ չունեցավ, քանի որ շուտով խոշոր ուժերով Գուրգենին մոտեցավ նրա որդի Բագրատը, իսկ Բագրատ Փոքրին` Դավիթ II Մեծը [6]: Արդյունքում Քարթլիի թագավորության բանակը այնուհանդերձ նահանջեց, բայց դա իրավիճակը չլիցքաթափեց ու, թեև Քարթլիի արքան անհաջողության մատնվեց, սակայն այդ պահից սկսած և հավետ, Դավիթ II Մեծի ու նրա որդեգիր Բագրատի հարաբերությունները անդառնալիորեն փչացան, իսկ Արտանուջի և Քարթլիի թագավորությունները, այնուհանդերձ գտնվելով Անիի թագավորության կառուցվածքային համակարգում, սկսեցին հանդես գալ որպես առանձին սուբյեկտներ: Վերջ, “ջինը դուրս էր թողնված շշից” և Բագրատը սկսեց Արտանուջի թագավորության նկատմամբ անկախ քաղաքականություն վարել:

Նոր էր Արտանուջի թագավորության արքան փորձ կատարելու այնուհանդերձ շարժվել Վարդ Փոկասին օգնության, երբ բյուզանդական կողմը հերթական քայլը կատարեց: Աբխազիայում կրկին արքա հռչակվեց Թեոդոսիոս III Կույրը և մի վերջին անգամ որպես անկախ թագավորություն ներկայացած Աբխազիայի թագավորությունը Քարթլիի թագավորության հետ 987 թ-ի դեկտեմբերին կրկին հարձակման անցան Արտանուջի թագավորության ուղղությամբ: Վերջիններիս հաջողվեց գրավել Դավիթ II Մեծի վասալ Օրբելյաններին պատկանող Քարադուռի իշխանության տարածքը և կրկին ու ավելի մեծ սպառնալիքներ առաջացնել Արտանուջի թագավորության համար [7]:

Արտանուջի թագավորության ծանրացած վիճակը ստիպեց գործին խառնվել արդեն գերագույն սյուզերենին` Անիի թագավորությանը: Անիի արքա Սմբատ II Տիեզերակալը (977-989) պահանջեց ազատել Քարադուռի իշխանության տարածքը, բայց Բագրատը, Գուրգենը և Թեոդոսիոս III Կույրը չկատարեցին այդ պահանջը: Ավելին, նրանք ուխտադրուժ կերպով գերեցին բանակցությունների մեկնած արքայորդի Մուշեղին [8], որը, ամուսնացած լինելով Թեոդոսիոսի դստեր հետ և զգալով իրեն համեմատաբար ապահով, բանակցությունների նպատակով ժամանել էր աբխազական ճամբար: Այս ամենի արդյունքը եղավ 988 թ-ի հունվարին կայացած Գորիի ճակատամարտը, որտեղ Թեոդոսիոս III Կույրը ծանր պարտություն կրեց Անիի թագավորության բանակից ու գերվեց, իսկ Բագրատը և Գուրգենը հապճեպորեն նահանջեցին և հետագայում դադարեցրեցին ագրեսիվ գործողությունները Արտանուջի թագավորության նկատմամբ [9]:

Արդյունքում, թեև Արտանուջի թագավորության արևելյան սահմաններին առժամանակ խաղաղություն հաստատվեց, սակայն Բագրատի դիրքերը ամենևին էլ չթուլացան, քանի որ նախ վերջինս կրկին տիրեց Աբխազիային ու այն վերջնականապես կցեց իր թագավորությանը, իսկ հետո, և որը գուցե ավելի կարևոր էր, սկսեց վայելել անվերջ կերպով Արտանուջի թագավորությանը սպառնացող Բյուզանդիայի աջակցությունը: Միաժամանակ, սակայն, Բագրատը սկսեց իրեն չափազանց զգույշ պահել, քանի որ Բյուզանդիան այնուհանդերձ հեռու էր, իսկ Անիի թագավորության արքա էր հենց այդ ժամանակներում հռչակվել անչափ վճռականորեն տրամադրված Գագիկ I Մեծը (989-1020): Մեր կողմից ուսումնասիրվող թեմայի տեսակետից հետագա 10 տարվա միակ լուրջ դեպքը “Դեմետրեի գործ”-ն էր, երբ Բագրատի կողմն անցած Դեմետրե իշխանը վերջինիս հանձնեց Գագ և Շամշուլդե ամրոցները, ինչպես նաև Դմանիսը ու մի քանի այլ ամրացված կետեր: Այս դեպքում, սակայն, բավարար եղան նույնիսկ միայն Լոռու ու Խաչենի թագավորությունների ջանքերը և նույն 997 թ-ի ամռանը Դավիթ I Անհողիի (991-1048) գլխավորած Լոռու ու Խաչենի թագավորությունների միացյալ բանակը հետ գրավեց դրանք [10]:

_______________________
[1] “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Քարթլիի ժամանակագրություն:
[2] “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Քարթլիի ժամանակագրություն:
[3] “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Քարթլիի ժամանակագրություն:
[4] “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Քարթլիի ժամանակագրություն, Ստեփանոս Տարոնացի “Տիեզերական պատմություն”, Երևան 2000, գլուխ 19, Շապուհ Բագրատունի “Պատմություն Անանուն պատմիչի”, Երևան 1971, մաս 2:
[5] “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Քարթլիի ժամանակագրություն:
[6] “Քարթլիս-Ցխովրեբա” Քարթլիի ժամանակագրություն, Ստեփանոս Տարոնացի “Տիեզերական պատմություն”, Երևան 2000, գլուխ 28, Շապուհ Բագրատունի “Պատմություն Անանուն պատմիչի”, Երևան 1971, մաս 2:
[7] Շապուհ Բագրատունի “Պատմություն Անանուն պատմիչի”, (ռուսերեն) Երևան 1971, մաս 2:
[8] Շապուհ Բագրատունի “Պատմություն Անանուն պատմիչի”, (ռուսերեն) Երևան 1971, մաս 2:
[9] Շապուհ Բագրատունի “Պատմություն Անանուն պատմիչի”, (ռուսերեն) Երևան 1971, մաս 2:
[10] Ստեփանոս Տարոնացի “Տիեզերական պատմություն”, Երևան 2000, գլուխ 30:

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Научная конференция про Ани
СообщениеДобавлено: 13 мар 2012, 11:06 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
4) 1000 թ. – Դավիթ II Մեծը մահանում է, նրա թագավորության տարածքը ընկնում է Բյուզանդիայի տիրապետության տակ, իսկ “թագավոր Աբխազաց և Վրաց” տիտղոսի միակ տերն է մնում Բագրատը, որը դրանից հետո սկսում է միանձնյա կրել “թագավոր Աբխազաց, Վրաց” տիտղոսը` ստատիկ վիճակում ունենալով նաւ “թագավոր Հայոց” տիտղոսը:

Սրանով Արտանուջի թագավորությունը, ի դեմս արքայական տիտղոսի նոր կրողի, դե-յուրե միացավ Քարթլիի թագավորությանը, սակայն դե-ֆակտո կործանվեց, քանի որ նրա տարածքը անցավ Բյուզանդիային: Նույն կերպ 476 թ-ից հետո Արևմտյան Հռոմեական կայսրությունը դե-յուրե միացավ Բյուզանդիային, քանի որ Հռոմեական կայսեր տիտղոսի միակ կրողը մնաց Բյուզանդիայի կայսրը, սակայն դե-ֆակտո կործանվեց, քանի որ նրա տարածքը անցավ գերմանական վարձկանների առաջնորդ Օդոակրի (476-490) ստեղծած պետությանը, իսկ 490 թ-ից` Օստգոթերի թագավորությանը:

Հատկանշական է, որ Քութայիսիի եկեղեցու պատին պահպանված մի վիմագրության մեջ, որը թվագրվում է 1002 թվականով, մինչ այդ միայն “թագավոր Աբխազաց” տիտղոսով բավարարվող Բագրատը հենց այդ տարում է առաջին անգամ բացահայտ կերպով իրեն կոչում. “թագավոր Աբխազաց և Վրաց”: Ընդ որում կրկին հատկանշական է, որ, ինչպես նշվեց վերևում, Անիի ուժեղ թագավորության առկայության պայմաններում տիտղոսի. “թագավոր Հայոց” մասը այնուհանդերձ առայժմ դեռևս մնում է ստվերում: Եվ այս տեսակետից ամենևին էլ պատահական չէ, որ ստատիկ վիճակում գտնվող. “թագավոր Հայոց” տիտղոսը ակտիվանում է միայն 1020 թվականից հետո, երբ Անիի թագավորությունը ըստ էության արդեն բաժանվել էր երկու մասի և կորցրել էր իր հզորության զգալի մասը: Այսպես, Քարթլիի թագուհի Մարիամը` Գուրգեն I-ի (1014-1027) կինը և Բագրատ II-ի (1027-1072) մայրը, 1030-ական թվականներով թվագրվող Մարմաշենի եկեղեցու վիմագիր արձանագրության մեջ արդեն անվանված է. “թագուհի Աբխազաց և Հայոց” [1]:

Բայց կար նաև մեկ այլ կարևոր հանգամանք: Կորցնելով իր բնօրրանը հանդիսացած տարածքների մի մասը` արդեն լավագույն դեպքում միայն դե-յուրե գոյություն ունեցող Արտանուջի թագավորությունը միայն էթնիկ տեսանկյունից չէ, որ սկսեց ձեռք բերել վրացական նկարագիր: Ի տարբերություն նախկինի, երբ վերջինիս տարածքի մեծ մասը կազմում էին հայկական հողերը և միայն փոքր մասը` վրացականը, այժմ նաև տարածքային ընդգրկման տեսանկյունից այս թագավորությունում վրացական, աբխազական ու ծանարական տարածքները սկսեցին գերակշռել, իսկ հայկական հողերը կազմեցին թագավորության տարածքի շատ փոքր մասը: Իր հերթին, կորցնելով հոծ հայաբնակ նահանգները` Բարձր Հայքի հյուսիսը, Տայքը և Գուգարքի արևմտյան գավառները, “թագավոր Վրաց, Աբխազաց և Հայոց” Բագրատ I-ը և նրա հետնորդները փաստորեն սկսեցին տիրել մի թագավորությունում, որի բնակչության մեծամասնությունը կազմում էր վրաց, ինչպես նաև արդեն գրեթե լրիվ վրացականացած աբխազա-ծանարական էթնոամբողջությունը: Նույն կերպ դե-յուրե Հռոմեական կայսրությունը, սակայն դե-ֆակտո միայն Բյուզանդիան, այն բանից հետո, երբ 476 թ-ին կորցրեց Ապենինյան թերակղզին, իր կազմում սկսեց ընդգրկել հիմնականում հունաբնակ տարածքները, որի արդյունքում հունական տարրը հռոմեականի նկատմամբ վերջնականապես ձեռք բերեց գերակշռություն` էթնոմշակութային տեսանկյունից վերջնականապես ստեղծելով հունական մի պետություն, որը ժամանակակիցների կողմից այնուհանդերձ շարունակվում էր ընկալվել որպես “Հռոմեական կայսրություն”:

Այսպիսով այս փուլում Քարթլիի թագավորության արքաները, որոնց նախորդներ Արտանուջի թագավորության արքաները միայն ձևականորեն էին “թագավոր Վրաց” և այդ կոչումը կրում էին միայն Վրաստանի տարածքի նկատմամբ իրենց հավակնությունները հիմնավորելու նպատակով, աստիճանաբար վրացականացան ու դարձան վրացիների թագավորներ, քանի որ սկսեցին իշխել մի պետությունում, որի մեծ մասը կազմված էր վրացական տարածքից, և իրենց տիրապետության տակ ունենալ հպատակների մի ամբողջություն, որի մեծ մասը վրացներ էր:

Այս տեսակետից հատկապես ուշագրավ է Օրբելյանների վարքագիծը, որոնք մի կողմից ավանդական կերպով հանդիսանում էին Քարթլիի արքաների հակառակորդները դեռևս 987-988 թվականներից, մյուս կողմից էլ չէին ենթարկվել Քարթլիի գահատոհմի “վրացականացման” գործընթացին և այս պետությունը դեռևս ավանդականորեն ընկալում էին որպես ամենից առաջ հայերի պետություն: Այս առումով արժանահիշատակ է դե-յուրե Քարթլիի թագավորության կազմում գտնվող Քարադուռի իշխանության ապստամբությունը և վերջինիս դե-ֆակտո անկախ կարգավիճակը այս թագավորության կազմում 1039-1058 թվականներին:

1039-1058 թվականների Քարթլիի թագավորությունում բռնկված Օրբելյանների ապստամբությունը երբեք չի դիտարկվել որպես հայերի լայն մասնակցությամբ իրականացված ապստամբություն և երբևիցե չի ընկալվել որպես հայոց պատմության բաղկացուցիչ մաս, թեև ապստամբների հիմնական մասը հայեր էին ու այն ծավալվում էր հոծ հայկական բնակչություն ունեցող բնիկ հայկական տարածքում` Գուգարքի հյուսիսային շրջաններն ընդգրկող Քարադուռի Օրբելյանների իշխանությունում: Քարթլիի թագավորությունում հայերի և վրացիների միջև սրված հարաբերությունները, որոնք ի վերջո հանգեցրեցին հայկական տարածքներում բռնկված ապստամբության, ունեին խորը արմատներ և հարցը չի կարող իր բավարար բացատրությունը ստանալ լոկ Քարթլիի թագավորության ֆեոդալական բնույթի կամ Լիպարիտ Քաջ Օրբելյանի (1021-1058) փառասիրական նկրտումների մասին ընդհանուր դատողություններով:

Իրականում ապստամբության համար հիմք հանդիսացավ վերևում արդեն իսկ քննարկված գործընթաց` Արտանուջի թագավորության վերաճումը Քարթլիի թագավորության և վրացիների, աբխազների ու ծանարների միաձուլումը, որի արդյունքում նախկինում առաջնային տեղ և դեր ունեցող հայ ազնվականները մղվեցին հետին պլան: Այս գործընթացը սկսվեց դեռևս Բագրատ I-ի թագավորության կեսերից, որը ոչ միայն աստիճանաբար իր հենարանը դարձրեց աբխազներին ու վրացիներին, այլև սկսեց բռնություններ գործադրել նաև հենց իր տոհմակիցների նկատմամբ (օրինակ` Արտանուջի դքսության անեքսիան և նրա տիրակալների ձերբակալումն ու սպանությունը): Նկարագրված գործընթացը իր զարգացումը ստացավ հատկապես Բագրատ II-ի (1027-1072) երկարատև իշխանության ընթացքում, այն դեպքում, երբ ժամանակակիցների հոգեբանության մեջ Բագրատ II-ի թագավորությունը դեռևս ընկալվում էր որպես մի թագավորություն, որտեղ առաջնային դերը պետք է պատկաներ հայերին: Եվ հենց այդ տրամադրությունների կրողը հանդիսացավ Քարադուռի իշխանությունը, որի իշխան Լիպարիտը, ուղղորդելով հայերին, անջատվեց Քարթլիի թագավորությունից:

Ավելին, ինչպես նշում է ակադեմիկ Հ. Մանանդյանը. “Մորական կողմից լինելով Բագրատունի` Օրբելյանները բնականաբար կարող էին համարել նաև իրենց սեփականությունը ոչ միայն Լոռին ու Ձորագետը, այլ նաև Անի քաղաքն ու Շիրակը” [2]: Կարծում ենք, սակայն, որ արմատներով Մամիկոնյաններից սերող [3] Օբլեյանները կարող էին. “իրենց սեփականությունը համարել” ոչ միայն նշված տարածքները, այլ ունենալ նաև ավելի հեռուն գնացող ծրագրեր, ի դեմս արքայական տիտղոս ձեռք բերելուն:

Այս պայմաններում, երբ Քարթլիի թագավորության Բագրատունիների արքայատոհմը Բագրատ II-ի օրոք վերջնականապես կորցրեց իր հայականությունը, իսկ հայերն էլ սկսել էին ըստ էության սպառնալ Քարթլիի թագավորության ամբողջականությանը, Քարթլիի արքան վերջնականապես սկսեց հենվել իրենց ընդհանուր թվով թագավորությունում հայերին գերազանցող վրացիների, աբխազների և ծանարների վրա: Արդյունքում XI դարի երրորդ քառորդում Քարթլիի թագավորությունուն հայերի ունեցած դերն ու նշանակությունը զգալիորեն ընկավ:

_______________________
[1] Կոստանյանց Կ. “Վիմական տարեգիր”, Ս. Պետերբուրգ 1913, էջ 18, Ղ. Ալիշան “Շիրակ”, Վենետիկ 1881, էջ 149:
[2] Մանանդյան Հ. Հ. “Քննական տեսություն հայ ժողովրդի պատմության”, հ. 3, Երևան 1945-1957, էջ 115:
[3] Toumanoff C. “The Mamikonids”, Venise 1969, p 125-138:

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
Показать сообщения за:  Поле сортировки  
Начать новую темуНаписать комментарии Страница 1 из 24   [ Сообщений: 352 ]
На страницу 1, 2, 3, 4, 5 ... 24  След.



Кто сейчас на конференции

Сейчас этот форум просматривают: нет зарегистрированных пользователей и гости: 10


Вы не можете начинать темы
Вы не можете отвечать на сообщения
Вы не можете редактировать свои сообщения
Вы не можете удалять свои сообщения
Вы не можете добавлять вложения

Найти:
Перейти:  
cron


Powered by phpBB © 2000, 2002, 2005, 2007 phpBB Group
610nm Style by Daniel St. Jules of Gamexe.net

Вы можете создать форум бесплатно PHPBB3 на Getbb.Ru, Также возможно сделать готовый форум PHPBB2 на Mybb2.ru
Русская поддержка phpBB