Военно-исторический форум
http://milhistory.listbb.ru/

Царство Киликия: Армянское царство неукротимых героев...
http://milhistory.listbb.ru/viewtopic.php?f=24&t=325
Страница 7 из 26

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:26 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

Քաղաքական ասպարեզից Կոստանդին VI-ի հեռանալուց հետո Կիլիկիայի թագավորությունը վերացավ, սակայն պետակաան և ռազմա-քաղաքական խորը ավանդույթներ ունեցող հայերը շարունակեցին պահպանել պետականության որոշակի տարրեր պարունակող կազմակերպական որոշակի համակարգ. Կիլիկիայի թագավորության անկումից հետո Լեռնային Կիլիկիայում ստեղծվեց ռազմական պետությունների ամենևին էլ ոչ փոքր մի ցանց:

Հատված “Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 33”-ից

“Ռազմական պետություն” հասկացությունը մեր պատմագիտության մեջ նոր է: Այն չի հանդիպում նաև համաշխարհային պրակտիկայում, թեև շատ միջնադարյան պետություններ (օրինակ` խաչակիրների պետությունները) իրենց բնույթով հենց “ռազմական պետություն”-ներ էին:

Այս հասկացության օգտագործումը հիմնավորվում է նրանով, որ սկսած 1071 թ-ի վերջից, պայմանավորված բյուզանդական բանակի ջախջախիչ պարտությամբ ու Հայաստանի արևմուտքում սկզբնական տարիներին Բյուզանդիայի իշխանության ձևական բնույթով, իսկ հետագայում էլ հաստատված ոչ կայուն սելջուկյան գերիշխանությամբ, առաջացավ և մոտ 80 տարի մատնանշված տարածքներում շարունակվեց “իշխանության վակում”-ի մի վիճակ: Այս պայմաններում որևէ մի բերդի, ամրոցի, գավառի կամ նույնիսկ նահանգի տիրած հայազգի զորավար-իշխանը իր շուրջն էր հավաքում բյուզանդական բանակի կազմալուծումից հետո ցրված պրոֆեսիոնալ հայ ռազմիկներին և, հենվելով իր տիրապետության տակ հայտնված տարածքի հայ բնակչության վրա, որն ինքն էլ էր շահագրգռված լինել ռազմունակ իշխանի հովանու տակ ու ապրել համեմատաբար ապահով, սկսում էր կառավարել ինքնիշխան:
Մեզ հասած սակավ և կցկտուր տեղեկությունների հիման վրա կարելի է շարադերլ “Ռազմական պետության” հետևյալ բնորոշ հատկանիշները.

1. ըստ կառավարման ձևի “Ռազմական պետություն”-ը անսահմանափակ իշխանությամբ օժտված ռազմական իշխանի կողմից կառավարվող իշխանություն էր, որտեղ ռազմական տարրի դերը շատ բարձր էր և որը, ի տարբերություն ֆեոդալական իշխանության, առավել ռազմականացված էր, սակայն միաժամանակ նաև ավելի անկայուն,
2. ըստ կառուցվածքի “Ռազմական պետություն”-ը ֆեոդալական տիրույթ է, սակայն նրա համեմատ առավել ռազմականացված էր և նմանվում էր մի լայնատարած զինվորական ճամբարի,
3. ըստ իրավունքի տեսակի “Ռազմական պետություն”-ում տիրում էր ֆեոդալական իրավաձևը,
4. ըստ տնտեսության վարման ձևի “Ռազմական պետություն”-ում տիրում էր տնտեսության վարման ֆեոդալական տնտեսաձևը:

Ռազմական պետություններից նրանք, որոնք կարողացան ստեղծել կայուն կառավարման համակարգ և տեղակայված էին բարենպաստ աշխարհագրական դիրքերում, հետագայում արագորեն վերափոխվեցին ու դարձան լիարժեք ֆեոդալական պետություններ կամ իշխանություններ: Որպես ամենահաջողված օրինակ կարելի է մատնանշել Ռուբինյանների պետությունը, որը մի քանի տասնամյակում վերափոխվեց լիարժեք պետության: Հաջողված օրինակների շարքին կարելի է դասել նաև Գող Վասիլի և հատկապես Հեթումյանների պետությունները: Իր անկրկնելի յուրօրինակություններով աչքի ընկավ նաև Տրապիզոնի իշխանությունը: Իսկ այն ռազմական պետությունները, որոնք չկարողացան ստեղծել կայուն կառավարման համակարգ և ունեին ոչ շահավետ աշխարհագրական դիրք, իրենց հիմնադրի մահից հետո սովորաբար վերանում էին, իսկ նրանց տարածքը անցնում էր հարևաններին:
Այս ժամանակաշրջանում Հայաստանի տարածքում ստեղծված ռազմական պետություններին բաժին ընկան տարբեր ճակատագրեր. մի մասը զոհ գնաց հարևան մուսուլման իշխանությունների ոտնձգություններին, մյուս մասը ընկավ Եդեսիայի կոմսության և Անտիոքի դքսության հարվածներից, իսկ մի մասն էլ ընդգրկվեց Ռուբինյանների հզորացած իշխանության կազմում:

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:27 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

Այսպիսով, ինչպես և 1071 թ-ից հետո ընկած ավելի քան մեկդարյա ժամանակաշրջանում գոյություն ունեին ռազմական պետություններ, այնպես էլ այժմ` Կիլիկիայի թագավորության անկումից հետո, Կիլիկիայում առաջացան ռազմական պետություններ: 1425 թ-ին Լեռնային Կիլիկիայում ստեղծվեցին.

1. Կապանի ռազմական պետությունը: Ընդգրկում էր Կապան ամրոցը և նրա շրջակայքը:
2. Բարձրաբերդի ռազմական պետությունը: Ընդգրկում էր Բարձրաբերդը և նրա շրջակայքը:
3. Վահկայի ռազմական պետությունը: Ընդգրկում էր Վահկա ամրոցը և նրա շրջակայքը:
4. Ծամնդավի ռազմական պետությունը: Ընդգրկում էր Ծամնդավ ամրոցը և նրա շրջակայքը:
5. Պաղրասի ռազմական պետությունը: Ընդգրկում էր Պաղրաս ամրոցը և նրա շրջակայքը:
6. Այնթապի ռազմական պետությունը: Ընդգրկում էր Այնթապը և նրա շրջակայքը:
7. Նայինպեցի ռազմական պետությունը: Ընդգրկում էր Նայինպեց բերդը և նրա շրջակայքը:
8. Մոլևոնի ռազմական պետությունը: Ընդգրկում էր Մոլևոն ամրոցը և նրա շրջակայքը:
9. Կոպիտառի ռազմական պետությունը: Ընդգրկում էր Կոպիտառ ամրոցը և նրա շրջակայքը:
10. Զեյթունի ռազմական պետությունը: Ընդգրկում էր Զեյթուն քաղաքը և նրա շրջակայքը:

Հավաքելով իրենց շուրջը թագավորության անկումից հետո մնացած զինված ուժերի բեկորները` իրենց լեռնային ամրոցներին ապավինած հայ իշխանները նույնիսկ ստեղծված ծանր պայմաններում էլ կառչած մնացին պետականության հայի տեսակի համար այնքան սիրելի գաղափարին...

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:27 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

1420-ականների երկրորդ կեսում և 1430-ականներին Մամլուքյան սուլթանության տնտեսական դրությունը դանդաղ, բայց հաստատուն կերպով սկսեց վատթարանալ` երաշտը, մորեխների ալիքները և դրանց հետևած սովն ու ժանտախտը արեցին իրենց սև գործը: Ընդ որում հենց այս ժամանակ էլ սկիզբ առավ գործընթացը, երբ սուլթանությունը ավելի ու ավելի սկսեց գրավել ընդգծված պահպանողական դիրքեր ամեն մի նորի նկատմամբ և արդյունքում, աստիճանաբար հետ մնաց համաշխարհային զարգացումներից: Սկզբնական տասնամյակներում, մանավանդ ուժեղ հակառակորդների բացակայության պայմաններում, սա կարծես թե այնքան էլ իրեն զգացնել չէր տալիս, բայց հետագա տասնամյակներում իրավիճակը աստիճանաբար բարդացավ և արդյունքում սուլթանությունը աստիճանաբար վերածվեց կավե ոտքերով հսկայի:

1420-ականների երկրորդ կեսում և 1430-ականների սկզբին Կիլիկիայում հաստատվեց որոշակի կայունություն և խաղաղություն, քանի որ սուլթանությունը միջոցներ և հնարավորություն այնքան էլ չուներ զբաղվելու վերջինովս, իսկ թուրքմեններն էլ մամլուքների հասցրած արյունոտ հարվածներից դեևս ուշքի չէին եկել: Իրավիճակը փոխվեց միայն 1430-ականների կեսերին, երբ, առայժմ անհայտ պատճառներով, Մամլուքյան սուլթանությունը հարված հասցրեց Հայոց ռազմական պետություններից մեկին:

1435 թ-ի աշնանը Մամլուքյան սուլթանության բանակը (մոտ 10.000) գրավեց Կապան ամրոցը Հայկական բանակից (մոտ 1.000): Կապանի ռազմական պետությունը ոչնչացավ, իսկ նրա տարածքն անցավ Մամլուքյան սուլթանությանը…

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:27 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

1438 թ-ին Բարսբեյը մահացավ և իր կտակի համաձայն գահը թողեց որդուն` ալ-Ազիզ Ջամալ-էդ-Դին Աբուլ-Մահասին Յուսուֆին (1438). Գրեթե անմիջապես էլ, սակայն, սուլթանի մամլուք Չակմակը գահընկեց արեց վերջինիս: Գահընկեց արված սուլթանը ապաստանեց Ասորիքում և փորձեց դիմադրություն կազմակերպել, սակայն Չակմակը իր հիմնական բանակային ուժերով շարժվեց դեպի Ասորիք և ճնշեց դիմադրության բոլոր օջախները: Մամլուքյան սուլթանության ղեկին կանգնեց Չակմակը` աս-Զահիր Սեյֆ-էդ-Դին Աբու-Սաիդ Չակմակը (1438-1453). Գահին հաստատվելուց հետո Չակմակը պատերազմ սկսեց Հիվանդախնամների օրդենի դեմ և 3 անգամ հարձակվեց Հռոդոսի վրա, սակայն մատնվեց անհաջողության: Իսկ սուլթանության տնտեսական դրությունը գնալով վատանում էր և հետագայում` մինչև իր մահը, Չակմակը ստիպված էր չափավորել իր ագրեսիան: Այս պայմաններում բնականաբար հարաբերական խաղաղություն և կայունություն հաստատվեց նաև Կիլիկիայում, որտեղ սուլթանության գերիշխանությունը, ինչպես և գրեթե միշտ, շարունակում էր պահպանել ձևական բնույթ: 1440-ական թվականների վերջին շարունակում էր դանդաղ մահանալ նաև Կիպրոսի թագավորությունը, որից էլ Կիլիկիայում օգտվեցին կրկին որոշակիորեն ակտիվացան Ղարամանյանները: 1448 թ-ի ամռանը Ղարամանյանների էմիրության բանակը (մոտ 60.000) դավաճանության շնորհիվ գրավեց Կոռիկոսը Կիպրոսի թագավորության բանակից (մոտ 1.000) և քաղաքի Հայ ռազմիկներից (մոտ 500)…

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:27 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

1453 թ-ին ութսունամյա Չակմակը մահացավ և սուլթան հռչակվեց նրա որդին` ալ-Մանսուր Աբու-ս-Սադաթ Ֆահր-էդ-Դին Ուսմանը (1453): Նոր սուլթանը մի դաժան, հիմար և ագահ մարդ էր և շուտով պարզվեց, որ մամլուքները ոչ մի կերպ չեն պատրաստվում հանդուրժել վերջինիս: Հատկապես անզիջում էր տրամադրված Յանալը` Հռոդոսի դեմ մղված պատերազմում մամլուքյան նավատորմի հրամանատարը: Դեռևս Չակմակն էր Հռոդոսում կրած անհաջողությունները բարդել այս ծովակալի վրա, իսկ նոր սուլթանն էլ ավելի էր խորացրել հալածանքները: Այս պայմաններում Յանալին հաջողվեց դավադրությաւն կազմել և գահ բարձրանալուց մի քանի ամիս անց գահընկեց անել ու սպանել Ուսմանին: Նոր սուլթան հռչակվեց ալ-Աշրաֆ Սեյֆ-էդ-Դին Ոբու-Սաիդ Յանալը (1453-1461): Սակայն շուտով պարզվեց, որ Յանալն իրոք որ որևէ գործնական հատկանիշ չունի և միայն վտանգն էր, որ կարճատև ժամանակով եռանդ էր տվել նրան: Յանալի կառավարման տարիներին սուլթանությունում սկիզբ առավ իսկական մի անիշխանություն, որը գնալով ընդունեց ահռելի չափեր...

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:28 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

1461 թ-ին Յանալը մահացավ և սուլթան հռչակվեց նրա որդին` ալ-Մուաիդ Շիհաբ-էդ-Դին Աբու-լ-Ֆատհ Ահմադը (1461): Սակայն նոր սուլթանը մամլուքների մեջ հեղինակություն չէր վայելում և մի քանի ամիս անց նրան սպանեցին: Այս անգամ սուլթան հռչակվեց սկզբնաղբյուրներում որպես “հույն” ճանաչված սուլթանական սենեկապետ Խուշկադամը` աս-Զահիր Աբու-Սաիդ Սեյֆ-էդ-Դին Խուշկադամը (1461-1467):

Կարծիքներ են արտահայտվել, որ, ի դեմս այս սուլթանի, մենք գործ ունենք ազգությամբ ոչ թե հույնի, այլ` հայի հետ: Իրոք, այն ժամանակներում Մերձավոր Արևելքում ընդունված էր, որ բոլոր “ոչ ֆրանկ ու ոչ ասորի” քրիստոնյաներին ընդհանուր անունով ճանաչում էին որպես “հույն”: Հետաքրքիր էր նաև, որ հենց իրենց` մամլուքների մեջ, շատ էին ծպտյալ քրիստոնյաները և ժամանակակիցները մեկ անգամ չէ, որ զարմանքով փաստում էին, որ, երբ մարտում սպանված մամլուքին թաղմանը պատրաստելու համար մերկացնում էին, նրա մոտ գտնում էին քրիստոնեական խաչ: Հանգամանքն ինքնին զարմանալի է, սակայն լիովին բացատրելի, քանի որ, ինչպես արդեն ասվել է, մամլուքների մեջ շատ էին այդ թվում նաև հայերը…

Գահակալական վերջին գզվռտոցները վերջնականապես թուլացրել էին այդպես էլ իրական բնույթ չստացած մամլուքյան գերիշխանությունը Կիլիկիայում: Եվ ահա, օգտվելով առիթից, Զաքամ իշխանի գլխավորությամբ ապստամբած քաղաքի աշխարհազորը 1461 թ-ի ամռանը հետ գրավեց Սիսը Մամլուքյան սուլթանության կայազորից (մոտ 500): Կարճ ժամանակ անց կնքվեց հաշտություն, սուլթանությունն ըստ էության հաշտվեց ստեղծված իրավիճակի հետ և Զաքամը շարունակեց իշխել Սիսում որպես մամլուքյան սուլթանի վասալ:

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:28 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

1460-ական թվականների կեսերին Կիլիկիայում հաստատված մամլուքյան թույլ գերիիշխանությունը ի վերջո բերեց նրան, որ ակտիվացան նաև երկարատև ընդմիջումից հետո ուժերը որոշակիորեն վերականգնած թուրքմենները: Ընդ որում այս անգամ թուրքմենների, ի դեմս Զուլքադարյանների էմիրության, հիմնական հարվածները ուղղվեցին հայերի դեմ:

1465 թ-ին Զուլքադարյանների էմիրության բանակը (մոտ 30.000) Հայկական բանակից (ընդհանուր` մոտ 6.000) իրար հետևից գրավեց Պաղրաս, Մոլևոն և Կոպիտառ ամրոցները, Այնթապը, Նայինպեց բերդը, ինչպես նաև Բարձրաբերդը: Պաղրասի, Մոլևոնի, Կոպիտառի, Այնթապի, Նայինպեցի ու Բարձրաբերդի ռազմական պետությունները ոչնչացան: Սա ծանր մի հարված էր կիլիկիոհայերին, բայց շուտով պարզվեց, որ այն ամենևին էլ վերջինը չէր:

1466 թ-ի ամռանը Հայկական պետականության նույնիսկ մնացորդները ջնջելու նպատակ դրած Զուլքադարյանների էմիրության հարվածներից ընկան ևս երկու ռազմական պետություններ` թշնամին գրավեց Ծամնդավ և Վահկա ամրոցները…

Փաստորեն ստեղծվեց մի իրավիճակ, երբ Կիլիկիայի թագավորության անկումից հետո կանգուն մնացած և մի քանի տասնամյակ իրենց գոյությունը պահպանած 10 Հայկական ռազմական պետություններից 9-ը դադարեցրեցին իրենց գոյությունը: Հայկական ռազմական պետություններից մնացել էր միայն մեկը` Զեյթունը` քաջերի վերջին այդ հանգրվանը, անառիկ այն Արծվաբույնը, որտեղ հավաքվեցին ու որին էլ նոր ուժեր հաղորդեցին իրենց ռազմական պետությունների անկումից հետո մարտերով այստեղ հասած ու անկախ պետականության գաղափարից այդպես էլ հրաժարվել չցանկացող, ողջ մնացած Հայ ռազմիկները:

Անառիկ ու մարտականորեն տրամադրված Զեյթունը, ինչպես նաև ավելի զգույշ քաղաքականություն վարող Զակամ իշխանի գլխավորած Սիսը` սրանք էին Կիլիկիայում պահպանված Հայոց պետականության վերջին բեկորները և հետևաբար ամենևին էլ պատահական չէր, որ հենց նրանց դեմ ուղղվեցին Զուլքադարյանների հերթական հարվածները…

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:28 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

Նախորդ տարում կրած անհաջողություն խիստ կատաղեցրել էր թուրքմեններին, որոնց մինչ այդ թվում էր, թե իրենք կկարողանան վերջնականապես ջնջել Հայոց պետականությունը Կիլիկիայում: Դրա համար էլ հաջորդ տարի Զուլքադարյանները որոշեցին կրկնել հարձակումը Զեյթունի վրա: Ընդ որում այս անգամ, հաշվի առնելով բացահայտ հարձակման ունեցած նախկին տխուր փորձը, տափաստանային այս եկվորները որոշեցին գործել խորամանկությամբ:

Ժամանակի ընթացքում, ինչպես գրեթե միշտ լինում է միմյանց կողքին ապրելու ժամանակ, այնպես էր ստացվել, որ զեյթունաբնակ հայերից շատերը ընկերական կապեր ունեին թուրքմենների մեջ և այցելում էին միմյանց: Ընդ որում հայերի հետ առավել անկեղծ ընկերություն էին անում կարծես թե Զուլքադարյանների քոչվոր էմիրության կազմում գտնվող թուրքմենները Պայազատների ցեղից: 1467 թ-ի ամռանը զեյթունցի առաջնորդներից մեկը որոշեց տոնել իր որդու հարսանիքը և մեծ խնջույք կազմակերպեց: Հաշվի առնելով ընկերական հանգամանքը կամ գուցե այլ պահեր, հարսանիքին հրավեր ստացան (կամ էլ գուցե առանց հրավեր ներկայացան) նաև Պայազատները, որոնք էլ եկան խնջույքին ավելին, քան բազմամարդ կազմով:

Հիմա կոնկրետ առիթը դժվար է նշել և գուցե ականատեսնեը կամ ժամանակակիցներն էլ դժվարանային ասել, թե ամեն ինչ ինչից սկսվեց, բայց զեյթունցիները հետագայում պատմում էին, որ քեֆին ներկայացած թուրքմենները գրեթե միանգամից էլ սկսեցին իրենց չափազանց լկտի պահել, իսկ վերջում էլ բանը հասցրեցին նրան, որ վիրավորեցին կամ փորձեցին առևանգել հարսնացուին: Այս հանգամանքը, իհարկե, խիստ պատվախնդիր զեյթունցիները տանել արդեն ոչ մի կերպ չէին կարող և արդյունքում հյուրընկալության տարրական կանոնները խախտած թուրքմենները գլխովին ջարդ կերան, ընդ որում այն աստիճան, որ դրանից հետո որևէ “Պայազադ” հասկացություն Կիլիկիայում ընդհանրապես դադարեց գոյություն ունենալ…

Հ.Գ.

Հայտնի երգը.

Այնպես պիտ ծեծենք,
Որ հիշեն հոր հարսանիք...


Սկիզբ է առել երևի հենց այս ժամանակներից…

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:29 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

Զեյթունի շուրջ ծավալվող իրադարձությունները միայն մասն էին այն մեծ խառնաշփոթի, որ թափ էր առնում Կիլիկիայում այդ ժամանակներում: Նույն ժամանակներում ակտիվացան նաև Ղարամանյանները, որոնք ևս բաժին էին ուզում Կիլիկիայից:

1467 թ-ի ամռանը Ղարամանյանների էմիրության բանակը (մոտ 40.000) Մամլուքյան սուլթանության կայազորից (ընդհանուր` մոտ 1.000) և տեղի Հայ ռազմիկներից (ընդհանուր` մոտ 500) գրավեց Անարզաբան և Կովառայ ամրոցը, սակայն զարգացնել հաջողությունը մեծ հաշվով այդպես էլ չկարողացավ: Իրենց ծրագրերն ունեին նաև գրեթե կեսդարյա ընդմիջումից հետո կրկին ոտքի կանգնած Ռամազանօղլիները, որոնք նույն ժամանակում էլ Հայկական աշխարհազորերից (ընդհանուր` մոտ 1.000) գրավեցին Ադանան, Տարսոնը և Այասի շրջակայքը:

Կիլիկիայում իրոք որ բռնկվել էր մի համատարած պատերազմ “բոլորը բոլորի դեմ” սկզբունքով և հենց այս խառը ժամանակներում էր, որ Զեյթունի պատերի տակ քթները տրորած Զուլքադարյանները որոշեցին հարձակվել Սիսի վրա…

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:29 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

Զուլքադարյանների հավակնությունները օրեցօր աճում էին, սակայն այս անգամ էլ նրանց վիճակված չէր առաջինը լինելու:

1468 թ-ի հունվարի 30-ին մամլուքների մոտ տեղի ունեցավ հերթական հեղաշրջումը և իշխանության եկավ Կաիտ-բեյը` ալ-Աշրաֆ Սեյֆ-էդ-Դին Կաիտ-բեյ աս-Զահիրին (1468-1496): Նոր սուլթանը, որը գահին բազմեց 52 տարեկան հասակում, խելոք ու եռանդուն, թեև որոշակիորեն նաև սահմանափակ մի անձնավորություն էր: Դեռևս Բարսբեյի օրոք մանուկ Կաիտին գնել էին Կովկասում ու տեղափոխել Եգիպտոս, որտեղ էլ վերջինս կարողացել էր աչքի ընկնել և առաջխաղացում ապրել: Բարսբեյին հաջորդած բոլոր սուլթանների օրոք էլ Կաիտը կայուն աճ էր ապրել, իսկ հատկապես վերջին սուլթանների օրոք նա արդեն զբաղեցնում էր բարձր ռազմական պաշտոններ բանակում ու պալատում: Կաիտ-բեյի օրոք Մամլուքյան սուլթանությունը մի վերջին անգամ ուղղեց մեջքը և, հիմնականում հաղթահարելով երկրի առաջ ծառացած խնդիրները, հասավ “Բուրջիներ”-ի դարաշրջանի իր ռազմա-քաղաքական գագաթնակետին: Այս ամենով հանդերձ, սակայն, Կաիտ-բեյը ուներ նաև բացասական կողմեր. հանդիսանալով “մամլուքյան ավանդույթներ”-ի իսկական մի կրող, Կաիտը ուներ խիստ պահպանողական հայացքներ և նրա օրոք դեռևս նախկին սուլթանների օրոք սկիզբ առած այն գործընթացը, երբ սուլթանությունը ավելի ու ավելի էր փակվում ինքն իր մեջ և հետ էր մնում համաշխարհային զարգացումներից ու գիտատեխնիկական նոր նվաճումներից, ավելի խորացավ…

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:30 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

1470 թ-ին Օսմանյան սուլթանության բանակը (մոտ 70.000) Ղարամանյանների էմիրության բանակից (ընդհանուր` մոտ 3.000) և նրա կազմում գտնվող Հայ ռազմիկներից (ընդհանուր` մոտ 300) գրավեց Աղ-Սարայը (Կիլիկիայի արևմուտք), Կոլոնոռասը, ինչպես նաև Կուկլակ ու Գուքար ամրոցները (վերջին երկուսը` Լեռնային Կիլիկիա): Նուն թվականի էլ, սակայն Սելևկիայի ճ-մ-ում Ղարամանյանների էմիրության բանակը (մոտ 10.000) հաղթեց Օսմանյան սուլթանության բանակին (մոտ 8.000) և առժամանակ կասեցրեց վերջինիս առաջխաղացումը Կիլիկիայում: Այս իրադարձությունների հետ միաժամանակ ի վերջո սկսեց գործել նաև Մամլուքյան սուլթանությունը` մեծ վճռականությամբ ձեռնամուխ լինելով կարգ ու կանոնի հաստատմանը Կիլիկիայում և հարակից տարածքներում:

1470 թ-ին Մամլուքյան սուլթանության բանակը (մոտ 70.000) և նրա կազմում գտնվող Հայ ռազմիկները (մոտ 1.000) Զուլքադարյանների էմիրության բանակից (մոտ 1.000) գրավեցին Ծամնդավ ամրոցը: 1471 թ-ի գարնանը Մամլուքյան սուլթանության բանակը (մոտ 70.000) արդեն Ղարամանյանների էմիրության բանակից (մոտ 1.000) և քաղաքի Հայ ռազմիկներից (մոտ 100) գրավեց Կոռիկոսը: Երկու հզոր ուժերի միջև սեղմված Ղարամանյանների էմիրությունը ուղղակի ճզմվեց: Սակայն սուլթանությունների միջև բանը պատերազմի այդպես էլ չհասավ, քանի որ անակնկալ կերպով խաղին միջամտեց Աղ-ղոյունլուների էմիրությունը: Ստեղծվեց ուժերի հետաքրքիր մի դասավորություն, երբ “թուրքմենական եղբայրություն”-ը, ի դեմս “ավագ եղբայր” Աղ-ղոյունլուների և “կրտսեր եղբայրներ” Զուլքադարյանների ու Ղարամանյանների, դուրս եկավ այդպես էլ ըստ էության համառորեն չդաշնակցող Օսմանյան և Մամլուքյան սուլթանությունների դեմ: 1471 թ-ի գարնանը բռնկվեց Օսմանա-Ղոյունլյան պատերազմը (1471-1473), որի որոշ իրադարձություններ զարգանալու էին նաև Կիլիկիայի տարածքում...
1471 թ-ի գարնանը Աղ-ղոյունլուների էմիրության բանակը (մոտ 30.000) Օսմանյան սուլթանության բանակից (մոտ 1.000) և քաղաքի Հայ ռազմիկներից (մոտ 100) գրավեց Թոքատը, իսկ արդեն ամռանը ասպատակեց Կիլիկիան, սակայն ի վերջո նահանջեց: Սեփական տարածք այդքան բացահայտ ներխուժումը Մամլուքյան սուլթանությունը առժամանակ ստիպված եղավ չտեսնելու տալ, քանի որ վերսկսվել էին մարտական գործողությունները Զուլքադարյանների էմիրության դեմ:

1471 թ-ի հունիսի վերջին Մամլուքյան սուլթանության բանակը (մոտ 50.000, ուղիղ 5 թնդանոթ) Զուլքադարյանների էմիրության բանակից (մոտ 1.000) ու քաղաքի Հայ ռազմիկներից (ընդհանուր` մոտ 100) գրավեց Այնթապը, իսկ սեպտեմբերի սկզբին էլ ընկան Մարաշը և Պլասթա ամրոցը: Հաջողությունը ամբողջովին մամլուքների կողմում էր, որոնք նույն տարվա նոյեմբերի սկզբին Զուլքադարյանների էմիրության բանակից (ընդհանուր` մոտ 1.000) ու քաղաքի Հայ ռազմիկներից (ընդհանուր` մոտ 100) երկօրյա մարտում գրավեցին նախ Ադանան, իսկ նոյեմբերի կեսին` Սիսը:

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:31 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

Հաջող չէին թուրքմենների գործերը նաև մյուս ճակատում` 1471 նոյեմբերի կեսին Օսմանյան սուլթանության բանակը (60.000) Զուլքադարյանների էմիրության բանակից (մոտ 1.000) և քաղաքի Հայ ռազմիկներից (մոտ 100) գրավեց Կեսարիան: Երկու սուլթանությունների մեջ ճզմվող “փոքր եղբայրներ”-ը կրկին դիմեցին “ավագ եղբոր”` Աղ-ղոյունլուների, աջակցությանը, որը չհապաղեց միջամտել: Փորձելով աջակցել Ղարամանյաններին` Աղ-ղոյունլուների էմիրության բանակը ներխուժեց Օսմանյան սուլթանության կողմից օկուպացված Ղարամանյանների էմիրության տարածք, սակայն 1471 թ-ի նոյեմբերի կեսին Տուզ լճի ճ-մ-ում (Փոքր Ասիա): Օսմանյան սուլթանության բանակը (մոտ 30.000) դարանը գցեց և հաղթեց Աղ-ղոյունլուների (10.000) և Ղարամանյանների (մոտ 10.000) էմիրությունների, ինչպես նաև Տարոնի իշխանության (մոտ 100) միացյալ բանակին: Այս ճակատամարտը ստիպեց կողմերին այդ տարի սահմանափակել ռազմական գործողությունները, մանավանդ որ ձմեռն արդեն մտել էր իր իրավունքների մեջ, իսկ Աղ-ղոյունլուների էմիրության թիկունքում էլ գլուխ էին բարձրացրել անհնազանդ քրդերը...
1472 թ-ի գարնանը, հիմնականում ճնշելով քրդերի ապստամբությունները, Աղ-ղոյունլուները կրկին անցան հարձակման, այս անգամ արդեն փորձելով ձեռք մեկնել Զուլքադարյաններին և առավելության հասնել մամլուքների նկատմամբ: Սակայն այս ճակատում ևս Աղ-ղոյունլուների հաջողություն վիճակված չէր` 1472 թ-ի մայիսի սկզբին Պիրի ճ-մ-ում (ներկայիս Բիրիջիքն է) Մամլուքյան սուլթանության բանակը (մոտ 50.000) հաղթեց Աղ-ղոյունլուների էմիրության (մոտ 60.000) և Տարոնի իշխանության (մոտ 5.000) միացյալ բանակին և հետ մղեց ելման դիրքեր: Ձեռք բերած հաջողությունը հնարավորություն ընձեռեց Մամլուքյան սուլթանությանը շարունակել պատերազմը Զուլքադարյանների դեմ: 1472 թ-ի մայիսի 15-ին Մամլուքյան սուլթանության բանակը (մոտ 50.000) Զուլքադարյանների էմիրության բանակից (մոտ 1.000) գրավեց Հառնի ամրոցը, իսկ մայիսի 20-ին` Զամանտու ամրոցը (Հառնիի մոտ): Զուլքադարյանների առաջնորդները ստիպված եղան սպիտակ դրոշ պարզել և կապիտուլյացիայի պայմանները քննարկելու համար ներկայանալ Կահիրե` Կաիտ-բեյին: Սակայն շուտով պարզվեց, որ ահեղ սուլթանը ամենևին էլ տրամադրված չէր ներողամտորեն և շատ շուտով Զուլքադարյանների ամենաակտիվ առաջնորդների գլուխները “զարդարեցին” Կահիրեի Բաբ-Զուբեյվա դարպասների վերնամասը…

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:31 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

“Թուրքմենական գործ”-ի կրած անհաջողությունները վերջնականապես կատաղեցրեցին Աղ-ղոյունլուներին, որոնք, կենտրոնացնելով բոլոր ուժերը, որոշեցին վերջնական բեկում մտցնել պատերազմում` հիմնական հարվածը նախ և առաջ հասցնելով կրկին Օսմանյան սուլթանությանը, մանավանդ որ 1472 թ-ի ամռան հաջող հարձակման անցած Օսմանյան սուլթանության բանակը (մոտ 70.000) գրավեց Աղ-ղոյունլունների էմիրության բանակից (ընդհանուր` մոտ 3.000) և նրա կազմում գտնվող Հայ ռազմիկներից (ընդհանուր` մոտ 1.000) գրավել էր Թոքատը, Մելիտեն ու Երզնկան:

1472 թ-ի աշնանը Աղ-ղոյունլուների էմիրության (մոտ 80.000) ու Տարոնի իշխանության (մոտ 5.000) միացյալ բանակը Օսմանյան սուլթանության բանակից (ընդհանուր` մոտ 3.000) և քաղաքների Հայ ռազմիկներից (ընդհանուր` մոտ 300) գրավեց Երզնկան, Թոքատը, Տրապիզոնը և Մելիտեն, որից հետո խորը մարտարշավով մտավ թշնամու տարածք ու հետ գրավեց Ղարամանյանների էմիրության տարածքը: Սակայն կրկին, ինչպես և նախորդ տարում, 1472 թ-ի նոյեմբերի կեսին տեղի ունեցած Իկոնայի ճ-մ-ում Օսմանյան սուլթանության բանակը (մոտ 30.000) դարանը գցեց և հաղթեց Աղ-ղոյունլուների էմիրության (մոտ 50.000) և Տարոնի իշխանության (մոտ 2.000) միացյալ բանակին ու հետ մղեց ելման դիրքեր:
Վճռական ընդհարումը տեղի ունեցավ հաջորդ տարի և դրան իր մասնակցությունը բերեց նույնիսկ Եվրոպան: Վենետիկի Հանրապետությունը առաջ էլ էր ձգտում ամեն կերպ աջակցել Աղ-ղոյունլուներին և նույնիսկ փորձել էր թնդանոթներ ուղարկել վերջիններիս, իսկ այժմ դոժերի երկիրը որոշեց, որ պետք է նաև իրական մարտական գործողություններով օժանդակել օսմանների դեմ պայքարող իր դաշնակցին: 1473 թ-ի գարնան հարձակման անցած Աղ-ղոյունլուների էմիրության (100.000) և Տարոնի իշխանության (մոտ 5.000) միացյալ բանակը Մելիտեի ճ-մ-ում դարանը գցեց ու ծանր պարտության մատնեց Օսմանյան սուլթանության բանակին (100.000): Նույն ժամանակ էլ Կիլիկիայում ափ իջած Վենետիկի Հանրապետության բանակը (մոտ 20.000) և նրա կազմում գտնվող Հայ ռազմիկները (մոտ 2.000) Օսմանյան սուլթանության բանակից (մոտ 5.000) գրավեցին Կիլիկիայի արևմուտքը և Պամֆիլիան: Սակայն օսմանների հոգսը ամենևին էլ քրիստոնյաները չէին, այլ մեծ ուժերով արևելքից առաջխաղացած Աղ-ղոյունլուները: Արդյունքում 1473 թ-ի օգոստոսի 12-ին տեղի ունեցած Դերջանի ճ-մ-ում Օսմանյան սուլթանության բանակը ծանր պարտության մատնեց Աղ-ղոյունլուների էմիրության և Տարոնի իշխանության (մոտ 5.000) միացյալ բանակին:

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:32 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

Դերջանի ճ-մ-ում կրած պարտությունը սպանիչ հարված հասցրեց Աղ-ղոյունլուների հզորությանը և նրանք դրանից հետո այլևս երբեք արդեն չկարողացան լուրջ սպառնալիքներ ներկայացնել Օսմանյան սուլթանությանը: Նույն թվականի աշնանը Օսմանա-Ղոյունլյան պատերազմը ավարտվեց: Արդյունքում Օսմանյան սուլթանության տիրապետության տակ ընկավ Անդրեփրատյան Ծոփքը, Բարձր Հայքի Աղին, Դարանաղի, Եկեղյաց, Մուզուր, ինչպես նաև Մինչեփրատյան Ծոփքի Դեգիք, Շահունի, Գավրեք և Անձիտ գավառները: “Թուրքմենների գործ”-ն ըստ էության կործանվեց, իսկ սուլթանությունների հետ թուրքմենների “վեճ”-ը զրկվեց որևէ իրական հեռանկարից: Ավելորդ չէ նաև նշել, որ թուրքմեների կրած ջախջախիչ պարտությունից հետո շտապեցին նահանջել նաև քրիստոնյաները, որոնք, հավաքելով իրենց բանակային ուժերը և տեղափորվելով նավերի վրա, թողեցին Կիլիկիայի արևմուտքը և Պամֆիլիան…

Автор:  Lion [ 23 мар 2012, 22:32 ]
Заголовок сообщения:  Re: Киликия и мамлюки: Эпоха неравного противостояния...

Մեծ պատերազմը ավարտվում էր և,ինչպես հաճախ է լինում, այն եզրափակեցին մանր գործողությունները: Աղ-ղոյունլուները արդեն այնքան էին թուլացել, որ 1474 թ-ի գարնանը Մամլուքյան սուլթանության բանակը (մոտ 50.000) ասպատակեց Անդրեփրատյան Ծոփքը և իմիջայլոց գրավեց նաև Չմշկածագ ամրոցը քրդերից (մոտ 1.000): Վերջակետեր էին դրվում նաև մյուս ճակատում: 1475 թ-ի գարնան Օսմանյան սուլթանության բանակը (մոտ 40.000) Ղարամանյանների էմիրության բանակից (մոտ 1.000) և քաղաքի Հայ ռազմիկներից (մոտ 50) գրավեց Սելևկիան: Վերջ, տարածաշրջանը առժամանակ հանդարտվեց և հաղթանակ տարած սուլթանությունները կարող էին վայելել հաղթանակի պտուղները` Օսմանյան սուլթանությունը խիստ ամրապնդել էր իր դիրքերը արևելքում, թուլացրել էր Աղ-ղոյունլուներին և գործնականում ոչնչացրել Ղարամանյաններին, իսկ Մամլուքյան սուլթանությունն էլ հնազանդեցրել էր մեծապես թուլացած Զուլքադարյանների էմիրությանը և կրկին ամրապնդվել էր Կիլիկիայում:
“Թուրքմենական գործ”-ի տապալումից հետո հաստատված խաղաղությունը որոշ ժամանակ պահպանվեց, բայց հետագայում իրավիճակը կրկին սկսեց լարվել: Օսմանյան սուլթանության ախորժակը արևելքում ավելի էր գրգռվել և այս հանգամանքը անխուսափելիորեն հանգեցնելու էր կոնֆլիկիտի Մամլուքյան սուլթանության հետ:

Страница 7 из 26 Часовой пояс: UTC + 4 часа [ Летнее время ]
Powered by phpBB © 2000, 2002, 2005, 2007 phpBB Group
http://www.phpbb.com/