Администратор |
|
Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57 Сообщений: 46679 Откуда: Армения, Ереван
|
Խոսքի աշխատանքը
Փորձենք հասկանալ, թե ինչպե՞ս են երկու հերոսները՝ Արմենն ու Տիգրանը հայտնվում ռազմաճակատում։ Նախ ուշադրության առնենք նրանց դիալոգը․
-Պապան կռվի ժամանակ չի զոհվել, ոնց որ մեզ էին պատմում։ Ինքնասպան ա եղել։ -Ինքնասպա․․․ Արմ, մի վայրկյան, որտեղի՞ց էս ինֆորմացիան։ -Սպասի՝ մինչև վերջ պատմեմ, Տիկ։ -Խմած քնած ա եղել, եկել են, որ զարթնացնեն, որ գնա օգնության հասնի, չեն կարացե ու․․․ -Մի րոպե, չեմ հասկանում։ -Տի՛կ, Աննայի ծնունդի օ՛րը։ Ինքը ինքնասպան եղավ իր աղջկա ծնունդի օրը։ -Ապեր․․․ -Ես էսօր կամավոր եմ գրվել, առավոտ շուտ պիտի հելնեմ գնամ ընդե։ -Արմեն, գժվե՞լ ես։ -Չէ, Տիկ, չեմ գժվե։ -Ի՞նչը չէ․․․ Արա, մամադ, քուրդ․․․ դու իրանց մասին մտածու՞մ ես։ Հիմար բաներ ես խոսում։ -Դու չես հասկանա, Տիկ։ -Ի՞նչը չեմ հասկանում։ -Տիկ, պապան կադրային զինվորական էր, հայտնի գնդապետ Տեր-Զաքարյանն էր, իրա մեղքով ընդե լիքը անմեղ մարդիկ են զոհվել՝ կանայք, երեխաներ, զինվորականներ։ -Լավ, դու դրա հետ ի՞նչ կապ ունես։ -Էդ ամեն ինչը հիմա իմ խղճի վրայա։ -Արմեն, մի՛ հորինի, դու դրա հետ կապ չունես։ -Ես նույն ազգանունն եմ կրում ու չեմ պատրաստվում էդ ազգանունը փոխել։
Խոսակցության ժամանակ Տիգրանի փաստարկները իրենց մեջ կասկած են կրում ըստ ինքյան հասկանալի թվացող պնդումների նկատմամբ, իսկ ահա Արմենի փաստարկներն գերհուզական են, չտրամաբանված, բայց արտասանվում են ճշմարտացիության բացարձակ զգացողությամբ։ Տիգրանի այն հարցին, թե որտեղի՞ց հոր ինքնասպանության մասին տեղեկությունը, Արմենը այդպես էլ չի պատասխանում, այլ ավելի սրելով հուզական ֆոնը, ավելացնում է, որ հայրն ինքնասպան է եղել դստեր ծննդյան օրը։ Վերջում էլ պնդում, որ Տիգրանը չի հասկանա իր ռազմաճակատ գնալու որոշման պատճառը։ Իրոք, որևէ հասկանալի բան դժվար է որսալ նրա խոսքում։ Ընկերոջ հստակ պնդմանը, թե նա հորինում է իր կապը այդ ամենի հետ, Արմենն ի պատասխան պարզապես հղում է իր ազգանվանը։ Աշխարհի առասպելաբանական ընկալման տիպական օրինակ․ որդիները պետք է քավեն հայրերի գործած մեղքերը (իրականում՝ անփութություն չի արել հայրը, այլ մասամբ դավաճան Վարդանն է դավ նյութել նրա դեմ՝ դեղի միջոցով քնեցնելով, բայց դրա մասին ոչ ոք չգիտի)։ Տղան բլոտ խաղացող, ռեստորանում խնջույքներ անող, պետության խնդիրներին անհաղորդ մեկն էր, և միայն հոր մեղքը նրան ստիպեց վերադառնալ ի շրջանս յուր։ Ստացվում է՝ իր իսկ ռազմաճակատ մեկնելու որոշումն Արմենը չի կայացնում, այլ այն կայացվել է նրա փոխարեն՝ ինչ-որ տեղ, ինչ-որ ժամանակ։
Դիտարկենք մեկ այլ հատված՝ թռուցիկ նշելով, որ ողջ ֆիլմում դիալոգների ռեգիստրը ավելի շատ պատշաճում է սերիալներին, քան գեղարվեստական ֆիլմի։ Երբ Տիգրանի կաշառակեր, ուշ սովետական շրջանի դատախազ պապը (-Դատախազությունում ինչ որ կուտակել էի, շուտով կպրծնի) իմանում է, որ Աննան ամուսնանալու է ուրիշի հետ, թոռան հետ լեզվակռվի է բռնվում․
-Իսկ դու ի՞նչ էիր ուզում։ Մարդը շրջապատված հոգատարությամբ, ուշադրությամբ, ինչ-որ տեղ պատասխանատու նաև մոր բուժմա՛ն համար, բա ի՞նչ պիտի աներ։ -Լյովը լավագույն տարբերակն ա։ Հա-հա, Աննայի համար Մոսկվայում լավ կլինի։ -Իսկ դու վա՞տ տարբերակ էիր։ -Ի՞նչ էի, պապ, գյուղում աշխատող դասատու, ով ապրում ա պապու հաշվին։ Էդքանը բավակա՞ն չի։ -Չէ՛, բավակա՛ն չի։ Ու հեչ կարևոր չի՝ ով ես հիմա։ Կարևորը, թե ինչ կդառնաս հետո։ Ի՞նչ դարձավ էդ Ստեփանյանը, որին ես նստացրի․ ոչնչությու՛ն։ Բա դրա լակոտները, միլիցե՛քն անգամ չէին համարձակվում կանգնեցնել։ Ի՞նչ դարձան՝ նարկոմաննե՛ր։ Չէ, ախպեր, ինձ չէ, ինքդ քե՛զ պատասխան տուր՝ գո՞հ ես, որ նրան կորցրեցիր ընդմիշտ։ -Չէ։ -Չէ․․․ Ու հնարավոր է՝ դու կորցրեցիր այն միա՛կ մարդուն, էն ամենա՛ միակին, որը պտի դառնար ամենասիրու՛նը, ամենասիրելի՛ն, ամենակարևո՛ր մարդը քո կյանքում։ Ու հնարավոր է՝ նրա կյանքն էլ հարամեցիր։ Ու արդյունքում ի՞նչ․ մնացիր հավատարիմ ընկե՞ր։ Արժե՞ր որ։ Lյովը քո կենացը կխմի, բոլորը կհիանան քո ազնվությամբ։ Պատճառը քո ազնվությունը չի, այլ քո մեջի վա՛խը։ -Էէէ, չէ, չենք խոսում։ -Հա, վա՛խը, վա՛խը։ Կայացած չլինելու՛ վախը, ընտանիքի առաջ պատասխանատվությա՛ն վախը, վախ, որ էսօր նրան բան չունե՛ս առաջարկելու։ -Աաայ, սկսեցիր գոռա՞լ, այ էսի ավելի հոգեհարազա՛տ ա։ -Ամեն ինչից վախենում ես՝ երկրից փախնելուց վախենու՛մ ես, կռիվ գնալուց վախենու՛մ ես, տո սեր խոստովանելուց վախենու՛մ ես։ Բան դուրս չի գա, մինչև էդ անտե՛ր վախը միջիցդ չհանես։ -Պապի, ի՞նչ ես ուզում ինձնից։ -Որևէ մի աննորմալ մի բան։ Մի արարք, մի անհեթեթ․․․ մի էշություն, բայց համարձակ մի բա՛ն արա։ Թեկուզ՝ կռիվ գնա, մահից վախենալով՝ գնա կռվի՛, բայց վախենալով մի՛ ապրի։ -Ես վախենալով չե՛մ ապրում։ -Դու՞։ Էստեղ արի (թևից բռնած տանում է խուլ ու համր քրոջ սենյակը)։ Այ ի՛նքը չի վախենում ապրելուց։ Հենց նրան ա, որ անիծված կյանքը անդադար ուզում ա կոտրել, բայց նա չի կոտրվում, ինքը չի՛ վախենում ապրել: Ու եթե չգտնվի մի կարգին, ուժեղ տղամարդ, որ համարձակվի հետը ամուսնանալ, շատ կարևոր է, որ նրա կողքին գոնե ուժեղ եղբայր լինի։
Այստեղ կյանքն ու կռիվը Տիգրանի համար անդառնալիորեն ագուցվում են։ Խոսակցությունն, ըստ էության, հանգում է երկու ուղերձի։ Առաջինը՝ «մի էշություն, բայց համարձակ մի բա՛ն արա. թեկուզ՝ կռիվ գնա» բավականին բացորոշ հրահանգին, և եթե հիշենք, որ վերևում ֆիլմը դիտարկում էինք որպես 90-ականներին վերագրվող կեղծիք, որն իշխանությունները կցանկանային այսօր որպես իրականություն ցուցադրել, ապա միտումն ավելի է հստակվում։ Իսկ ֆիլմի կեղծիք լինելու մասին ենթադրությունը ամրանում է նաև այն հանգամանքով, որ 90-ականների համար նշանային առարկաների ու իրավիճակների երևալը (սև-սպիտակ, մարտկոցով աշխատող հեռուստացույց, գերբեռնված տրոլեյբուս ևն) ֆիլմի ներսում գործառնում են որպես սիմուլյացիա, այլ ոչ երբեք 90-ականները պատմականացնելու կամ ուսումնասիրելու փորձ։ Երկրորդը՝ խոսակցությունը հանգում է բոլորովին անհոդաբաշխ պնդման, որ եթե աղջիկը, թեկուզ լուրջ խնդիրներ ունենալով, չի վախենում ապրելուց, ապա նրա կողքին պետք է ուժեղ ամուսին կամ գոնե ուժեղ եղբայր լինի։ Տրամաբանորեն ճիշտ հակառակին կարող ենք հանգել։ Բայց այստեղ իրական ասելիքն այլ է․ ուժեղ եղբայր/տղամարդ դառնալու համար հարկ է ռազմաճակատ գնալ – այլ տարբերակ չկա։ Նույնքան հակասական կարող է թվալ երկրից մեկնելու և կռիվ գնալու՝ պապի միաժամանակյա հորդորը, բայց բոլորը հասկանում են, որ խոսքը լոկ կռիվ գնալու մասին է։ Ինչպե՞ս է գործում լեզվի այս երկբան բնույթը․ ռուս-ամերիկյան մշակութաբան, ճարտարապետության տեսաբան Վլադիմիր Պապերնին ստալինյան ժամանակների իր հետոզոտությունում՝ «Մշակույթ երկուս» գրքում գրում է․
Խոսքի ոչ նշանային բնույթը դարձյալ ստիպում է մշակույթ երկուսի մասին խոսել իբրև առասպելաբանականի։ Խոսքի հետևում եղածը այստեղ օբյեկտ չի ցուցանում, ոչ էլ որակ, գործողություն կամ հարաբերություն, այլ, ավելի շուտ, հանդես է գալիս իբրև այդ ամենը միասին վերցրած՝ ինչպես առասպելաբանական մտածողության մեջ է։ Օբյեկտի անվանումը ենթադրում է և նրա որակը, և վերաբերմունքն առ այն, և գործողություն դրա հետ։ Այստեղից է գալիս մշակույթ երկուսի տեքստերի ուշագրավ հատկությունը․ որևէ պնդում և դրա հակառակ պնդումը հաճախ նշանակում են միևնույն բանը, որովհետև արտասանված բառերն ունեն որոշ առասպելաբանական դաշտ, որի նշանը կախված չի բառերի միջև շարակարգային կապից (Владимир Паперный. Культура Два, стр. 233, թարգմ․ Դ․ Ս)։
Այլ կերպ ասած՝ գործ ունենք խոսքի ոչ նշանային շրջանառության հետ, որտեղ ավելի կարևոր է, թե ունկնդիրը որոշակի արտահայտության տակ ինչ է հասկանում, քան թե ինչ է իրականում արտասանվում։ Այսինքն, աշխատանքն ավելի վաղ է արված, շատ ավելի վաղ, քան «Կյանք ու կռիվ» ֆիլմն է ստեղծվել։ Այն պարզապես օգտվում է իշխանությունների և «հայկական մշակութային էլիտայի» շահը հսկող, հասարակությունը կազմակերպող ռազմահայրենասիրական տիրակալ գաղափարաբանությունից և զուգահեռաբար վերարտադրում այն։ Այդ գաղափարաբանության շրջանակում զինվորականները «ամուր վահանն են, որի թիկունքում ապրում ենք մենք»։
Պապի հետ խոսակցությանը և քրոջ առաջ արցունք թափելուն անմիջաբար հաջորդում է Տիգրանի հիշողության (կամ անուրջի) տեսարանը, որտեղ Աննան Մոսկվա մեկնելուց առաջ նրան ասում է․ «Ես ասում եմ, որ սիրում եմ քեզ, իսկ դու՝ Գեթսբի՞։ Քեզանից ի՞նչ Գեթսբի։ Դու կոմպլեքսավորված անհաջողակի մեկն ես ու միշտ էլ տենց կմնաս»։ Այնուհետև Տիգրանը զանգահարում է Մոսկվա և իմանում, որ Աննայի և Լևոնի հարսանիքի օրն արդեն նշանակված է։ Անհաջողակի մասին պատումն այստեղ հասնում է բարձրակետին․ Տիգրանին որևէ կերպ ինքնահաստատվելու այլ հնար չի մնում, քան ռազմաճակատ գնալը։ Կարող ենք նաև խոսել այն մասին, թե հասարակությունն ինչպես է ստիպում անհատին մեղավոր զգալ «կայացած չլինելու» համար։
Ի մի բերելու համար արձանագրենք, որ «Կյանք ու կռիվը» ավարտվում է հետևյալ գրությամբ՝ ՖԻԼՄԸ ՆՎԻՐՎՈՒՄ Է ԱՐՑԱԽԻ ԱԶԱՏԱԳՐՄԱՆ ՀԱՄԱՐ ԶՈՀՎԱԾ ՀԵՐՈՍՆԵՐԻ ՀԻՇԱՏԱԿԻՆ։ Դարձյալ հիշենք, որ մեռածները հավակնություններ չունեն։
_________________ Приходите в мой дом...
|
|