Դրա համար գրեցի, եղբայր՝ իր թերություններով հանդերձ...
ՀՀ զինված ուժերի զինծառայողները կանխել են դիվերսիոն ներթափանցման փորձ. Հակառակորդը՝ կորուստներ տալով, հետ է շպրտվել...
Բանակ, բանակ և բանակ - եթե մենք ուզում ենք ապրել, մեզ ուժեղ բանակ է պետք...
Վերադառանք, սակայն, երեկվա թեմայի շարունակությանը՝ մենամարտ ուղիղ ճակատամարտից առաջ։
...Ճակատամարտերից առաջ տեղի ունեցած մենամարտերի մասին տեղեկությունները հաճախ մշուշոտ են, իսկ երբեմն էլ, չնայած մանրամասների առկայությանը, կարող են համարվել որոշակիորեն լեգենդար: Սովորաբար ընդունված է համարել, որ ճակատամարտից առաջ տեղի ունեցած նման մենամարտի նկարագրությունը պատկանում է տեղեկատվությունը փոխանցող հաղթական պարծենկոտության մի յուրօրինակ տեսակի և այդ առումով պատմագիտական ու նույնիսկ ռազմական գրականության մեջ նման նկարագրությունները, եթե չեն էլ համարվում հնարովի, ապա հաճախ առնվազն գոնե անտեսվում են:
Կարծում եմ, սակայն, որ պետք չէ ընկնել ծայրահեղությունների մեջ, քանզի, հաշվի առնելով ռազմական համակարգի առանձնահատկությունները և նույնիսկ անձնական գործոնները, նման մենամարտի հնարավորությունը ոչ մի կերպ չի կարելի բացառել: Իրոք, հակառակորդ բանակի հրամանատարները մեկը մյուսի նկատմամբ հաճախ ամենատարբեր մոտիվացիաներից բխող ատելություն էին տածում, ինչը, երբեմն, վերածվում էր փոխադարձ վիրավորանքներով լեցուն պատգամների և նույնիսկ անձնական հանդիպումների պարագայում առաջացած խոսքակռվի: Այս պայմաններում, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ կոնֆլիկտը, որպես կանոն, հատկապես մեծ հնչեղություն էր ստանում, այն էլ զինվորական միջավայրում, անձնական ատելության անսահման դրսևորումը և, որպես արդյունք, ճակատամարտից առաջ տեղի ունեցած մենամարտի հնարավորությունը, սոցիալ-ռազմական որոշակի նախապայմանների, իհարկե, առկայության պարագայում, ոչ մի կերպ չէր կարելի բացառել: Այսպես, պարտություն կրելով 314 թ-ի գարնան Կուառս գյուղի ճակատամարտում և այդ հանգամանքը ընկալելով որպես անձնական մեծ մի վիրավորանք, Բասիլական թագավորության արքա Գեդռեհոն I-ը (մոտ 300 - ուղ. 314), ըստ Հովհան Մամիկոնանի. «...առնելով իր զորքը, գնաց Հաշտենքի տափարակ կողմերը, որտեղից թուղթ ուղարկեց Տրդատին թե. «Եկ վաղը պատերազմենք միմյանց դեմ և դա թող լինի երկուսիս համար հավիտենական օր, քանզի կամ հետ կտաս իմ բոլոր իշխաններին ու նաև տասնհինգ տարվա հարկ, կամ, եթե ոչ, քարուքանդ կանեմ ողջ երկիրդ սրով ու գերությամբ, որպեսզի ճանաչես, հիշես քո խոզային կերպարանքը, ինչպես որ եղար քո զորքերի առջև: Ահա, կարդա և, ըստ այդմ, էլ պատասխան տուր»։ Այս ամենի արդյունքը եղավ 314 թ-ի գարնանը տեղի ունեցած Մուշեղամարգ գյուղի ճակատամարտից առաջ տեղի ունեցած արժանահիշատակ մենամարտը Տրդատ II Մեծի և Գեդռեհոն I-ի միջև, որն ավարտվեց վերջինիս պարտությամբ ու մահով ։
Իրականում ճակատամարտերից առաջ տեղի ունեցած մենամարտերը, հաշվի առնելով հոգեբանական և նույնիսկ սնոտիապաշտական գործոնները, հսկայական բարոյահոգեբանական ազդեցություն էին ունենում կողմերի բանակների վրա, մանավանդ այն պայմաններում, երբ բանակների ռազմիկների հիմնական մասը մեկը մյուսի ռազմական համակարգին լավ ծանոթ չէր լինում: Այս պարագայում հաղթող մենամարտիկի կողմը ձեռք էր բերում մեծ ոգևորություն և հարվածի թափ, իսկ մյուս կողմը` ընդհակառակը, ընկճվում էր:
Ռազմապատմական այս հետաքրքիր երևույթը հանդիպում է իր ամենատարբեր տարատեսակներով, ընդ որում, եթե իդեալում ենթադրվում էր, որ կողմերը պետք է մեկը մյուսի դեմ դուրս գան ֆիզիկական պատրաստության և ռազմական հանդերձանքի մոտավորապես նույն վիճակում ու հավասար պայմաններում, ապա գործնականում հանդիպում էին ամենատարբեր տարբերակներ և նույնիսկ խորամանկության դրսևորումներ: Այսպես, ամենից առաջ բազում են դեպքերը, երբ, ինչպես արդեն նշվեց, մենամարտի կողմերից մեկը դիմում էր խաբեության և իր փոխարեն մենամարտի էր ուղարկում ավելի լավ պատրաստված ու, որպես կանոն, սեփական բանակի լավագույն ռազմիկներից մեկը համարվող անձնավորության, որին անճանաչելիության աստիճան հանդերձավորում է սեփական զրահներով, և այս պարագայում վերևում քննարկված օրինակները ամենևին էլ եզակի չէին: Իր հերթին, ի տարբերություն սովորական մենամարտերի, այստեղ ոչ մի բնագավառում կամ մակարդակում չէին գործում մենամարտի որևէ մի քիչ թե շատ հստակ կանոններ և մենք գործ ունենք իր ժամանակի իսկական մի «մենամարտ առանց կանոն»-ի տեսակի հետ: Այսպես, իրար մոտեցող հակառակորդները կարող էին լինել մարտակառքի և ձիու վրա կամ հետևակ, նրանք, ըստ տեղանքի պայմանների, կարող էին գրավել ամենատարբեր դիրքեր, մանևրել, մոլորության մեջ գցել հակառակորդին, անակնկալի բերել վերջինիս, կիրառել զենքերի ամենատարբեր տեսակներ, փոխել զենքերը, որպես զենք օգտագործել պատահական առարկաները և բանը ընդհուպ մինչև իսկ կարող էր հասնել նրան, որ մենամարտիկներից մեկը օգնության ստանար յուրայիններից կամ գերվեր հակառակորդի ռազմիկների կողմից: Այսպես, հայտնի են մենամարտեր, որտեղ հեծյալ մերձամարտի պատրաստ մենամարտիկի դեմ դուրս է գալիս աղեղով զինված հակառակորդը և, մինչև մերձամարտը սկսելը, նետերի հարվածներ է հասցնում վերջինիս։ Լինում էին նաև դեպքեր, երբ մերձամարտի ընթացքում կիրառվում էին հեռամարտի զենքեր (օրինակ օղապարան կամ աղեղ) կամ տարբեր տեսակի զենքեր (օրինակ` ծանր թուրն ընդդեմ լախտի), քիչ չէին դեպքերը, երբ մենամարտը սկսվում էր մեկ զենքով (օրինակ` հեծելազորային նիզակներ կամ ծանր սրեր), սակայն ավարտվում մեկ այլ զենքի կիրառմամբ (օրինակ` մարտական մուրճ)։ Եվ, վերջապես, հայտնի են դեպքեր, երբ մենամարտից անմիջապես հետո հաղթանակ տարած մենամարտիկը ստիպված էր լինում անմիջապես էլ ընդհարվել մեկ այլ հակառակորդի հետ և այսպես հաճախ՝ նույնիսկ մի քանի անգամ։ Պատահում էր նաև այնպես, որ մենամարտին միջամտում էին այլ անձիք: Մի խոսքով, ճակատամարտերից առաջ տեղի ունեցած մենամարտերի բազում օրինակների մենք կհանդիպենք Տարեգրքի համապատասխան մասերում, որոնք ես ձգտել եմ փոխանցել հնարավորինս մանրամասն և իրական: Այստեղ միայն նշենք, որ «մենամարտի ազնիվ իդեալ»-ը, ինչպես թերևս իդեալը նաև կյանքի այլ ոլորտներում, այստեղ ևս հազվադեպ էին պահում։ Արդյունքում շեշտը դրվում էր գործնական հաղթանակի վրա, քանի որ վերջնական արդյունքը, հասկանալի է, որպես կանոն ուներ վճռական հետևանքներ` խոսքը գնում էր մարդկային կյանքերի, ինչպես նաև բանակների և նույնիսկ երկրների ճակատագրերի մասին:
Ընդհանուր օրինաչափություններից առանձնացնենք, թերևս, միայն մի քանիսը, որոնց թվում կարելի է մատնանշել այն, որ ճակատամարտերից առաջ տեղի ունեցած մենամարտերը դեպքերի ճնշող մեծամասնությունում այնուհանդերձ ունենում էին հեծելամարտի ու մերձամարտի բնույթ և, որպես կանոն, ավարտվում էին պարտվող հակառակորդի մահվամբ, ավելի հազվադեպ` գերությամբ, իսկ բուն ճակատամարտն էլ սկիզբ էր առնում մենամարտի ավարտից հենց անմիջապես հետո:
_________________ Приходите в мой дом...
|