*
- Չէ՜է՜, Հա՜յ՜կ, դու իրո՜ք որ անուղղե՜լ՜ի՜ ե՜ս,- մի լավ հռհռալուց հետո մի կերպ արտաբերեց դժվարությամբ խելքը գլուխը հավաքած Մենեսը,- ախր… իի՜ի՜… թո՜ւ, ես քու…, ասում եմ… ը՜ը՜ը… չի՜, չի՜, չի՜ի՜ի կարելի արքաների հետ այդպե՜ե՜ե՜ս՜,- նորից անզուսպ հռհռոցով պայթեց բարեկամս, երբ մեկ ամիս անց ես նրան հյուրընկալեցի իմ ամրոցում ու պատմելով ամեն ինչ, վերջում էլ ցույց տվեցի Շարուքենի մորուքը: - Ի՞նչ անեմ, Մենես ջան,- ժպտացի ես,- էդ իժը տիրել էր մեր հողերին ու դրանք հետ բերելուց հետո, ի՞նչ է, մի ավել բան էլ ես չբերե՞ի, հ՞ը: - Ավել բա՜ն, սրա՜ն տեսեք…: Գիտե՞ս, որ քո գնալուց հետո Շարուքենը լրիվ խելագարվել է ու չի հասկանում, թե շրջապատում ինչ է կատարվում: Նա մի լայն ծածկոցով փակել է դեմքն ու անընդհատ ոռնում է: Իսկ երկիրը կառավարում են նրա որդիները, բայց դե սրանք էլ արդեն սկսել են գզվռտվել այն բանի շուրջ, թե ուր է անհետացել Աքքադում գտնվող պետական գանձարանը: Մեկը մյուսի վրա են գցում…: Հա, ի դեպ, Հայկ, դու պատահաբար տեղյակ չե՞ս, հը՞, ո՞ւր կարող է այն կորած լինել,- խորամանկորեն վրաս նայեց Մենեսը: - Ո՞վ, ե՞ս, ի՞նչ ես ասում, Մենես ջան: Ես ու՜ր, Շարուքենի գանձարանն ու՜ր: Երդվում եմ դրանց Մեծ քրմուհու անունով, որ ես տեղյակ չեմ,- ծիծաղեցի ես,- այ “Դաշույն”-իս ռազմիկները գուցե պատահաբար…, խնդրում եմ ուշադրություն դարձրու այս հանգամանքի վրա, հա… ասում եմ գուցե իմ տղերքը, պատահաբար, էլի…, երբ իրենց համար խաղաղ զբոսնում էին Աքքադում, գտել են այն ու հիմա մի լավ քեֆ են կազմակերպել Կուտիներիս ողջ գնդի հետ, հը՞: Սա հնարավոր է, բայց դե որ ե՜ս, Շարուքենի գանձարա՜նը…, լա՜վ չի՜, Մենես, լավ չի՜…,- իբր տխուր կերպով գլուխս օրորեցի ես,- լավագույն բարեկամիդ նման բաներում ես կասկածում… - Այ դու լեռնեցի արջ,- ծիծաղեց Մենեսը,- իմ դպրոցն է, է՜…,- հպարտորեն ձգվեց նա ու մենք շարունակեցինք հռհռալ: - Նման բաներ, եղբայր,- ի վերջո լրջացա ես,- Աքքադի գանձարանն այժմ ապահով վայրում է, ռազմիկներս դրա միջոցներով լիուլի պարգևատրվել են, իսկ մնացած միջոցներն էլ ուղղվել են Արարտայի ռազմական ծախսերին ու Կորճայքի ամրապնդմանը: Ինձ թվում է` ամեն ինչ արդար է… - Իհարկե, ես դեմ չեմ,- ձեռքերը թափահարեց Մենեսը,- էլամցիներին էլ քիչ չի թվա, մեկ բյուր միայն սպանված, մեծաթիվ գերիներ…: Դեռ չհաշված էլ, որ այժմ Աքքադը, որ ինքն էլ կես բյուր սպանված է տվել, մշտապես սպառնում է Էլամին… - Դրանց տեղն է, իրենք դաշինք են առաջարկում, իրենք էլ դավում են: Դե հիմա թող պատասխան տան իրենց նենգության համար:
Ես ոտքի կանգնեցի, մոտեցա իմ մեծ արկղին ու այնտեղից հանեցի վրան սեպագրեր դրոշմած մի սալիկ: - Ի դեպ, այդ միջագետքցիք, Մենես, զարմանալի սովորություն ունեն ամեն մի իրադարձություն անմիջապես դրոշմելու իրենց կավե սալիկների վրա: Ահա թե ինչ են ձեռք բերել իմ հետախույզները: Այս անգամ դրանք գրված է Շարուքենի որդիների թելադրանքով, դրա համար էլ խնդրում եմ շատ պահանջկոտ չլինել…, այնուհանդերձ…,- ծիծաղեցի ես ու կարդացի,- “այնուհետև նրա ծեր տարիքում բոլոր երկրներն ապստամբեցին նրա դեմ, և նրանք պաշարեցին նրան Աքքադում” [1], սա մեր մասին է…, բայց լսիր, դու շարունակությո՜ւնը լսիր… սրանց ստախոսությունն էլ մի բան արժե…. “Շարուքենը պատրաստեց ընտրյալ բանակ և ոչնչացրեց նրանց` հարվածելով նրանց ու ճզմելով նրանց մեծաթիվ բանակը": Բա՜ա՜, Մենես: Պարզվում է, որ ես ճզմված եմ, ու մինչ այժմ չգիտեմ այդ մասին,- ծիծաղեցի ես:
Սակայն այս անգամ էլ աննման Մենեսը տակ չմնաց: Նա անմիջապես պայուսակից հանեց իր հետախույզների ձեռք բերած սալիկը և գիտակ տեսքով նայեց վրաս. - Իսկ իմ ձեռք բերած սալիկը հայտնում է ավելին: Վերջ, Հայկ, այսուհետ ու հավերժ դու մնացիր պատմության մեջ, քանի որ ըստ իմ սալիկի` քո հայտնի ու խիստ անքաղաքավարի արարքի ժամանակ Շարուքենը ստիպված է եղել թաքնվել մի հոտած ջրանցքում [2],- չդիմանալով իր լուրջ տեսքին` կրկին ծիծաղով պայթեց բարեկամս: - Վերջին հաշվով այս ամենը կարևոր էլ չէ, եղբայր,- ես սեղանին նետեցի իմ սալիկը,- այս ողջ պատմության մեջ կարևոր է մի բան: Հայոց Միջագետքն ու Կոմագենեն այժմ պատկանում են Արարտային, իսկ մնացածը…,- ես թափ տվեցի ձեռքս ու շուռ եկա:
Հենց այդ պահին էլ, կարծես ի հաստատումն իմ խոսքերի, սեղանին նետած իմ սալիկը ընկավ գետնին և, փշուր-փշուր լինելով, բաժանվեց մանրագույն մասերի…
________________________ [1] Այս և հաջորդ մեջբերում տրվում է, հաշվի առնելով ավելի ուշ ժամանակներում վաղեմի աղբյուրների կրկնակման հիման վրա կազմված “Սարգոնյան ժամանակագրություն” արձանագրություն` ըստ Լ. Ա. Օպպենհայմի վերլուծությամբ և Ա. Ե. Մովսիսյանի “Հայաստանը Քիրստոսից առաջ երրորդ հազարամյակում (ըստ գրավոր աղբյուրների)” (Երևան 2005) գրքի փոխանցման: [2] Այս տվյալները տրվում են ըստ ավելի ուշ շրջանում կազմված ժամանակագրությունների և գուշակությունների բնագրերի, որոնք ի մի են հավաքված King L.W. ,Chronicles Concerning Early Babylonian Kingsե I-II, London, 1907, Дьяконов И. М., “Общественный и государственный строй древнего Двуречья”, Москва 1959 և այլ աշխատություններում:
_________________ Приходите в мой дом...
|