- Աքիլլե՞սը,- չդիմացավ և ընդհատեց ինձ Վահեն, որին խիստ զարմացրել էին հատկապես վերջին խոսքերը,- ուրեմն ի՞նքն էլ է… մեր պե՞ս: - Հա, Վահե ջան, ինքն էլ է մեր պես, ոնց որ դու ասացիր,- գլխով արեց Մենեսը,- ու ասեմ, որ իր մոտ այս ամենը ամենևին էլ վատ չի ստացվում: Ճիշտ է, օրինակ ես մի քիչ, սենց ասենք, էլի, ավելի հարթ հարաբերություններ եմ ունեցել նրա հետ, քան Հայկը, բայց ինձ թվում է, որ Կոստանդնուպոլսի վերջին այդ մարտը իրենց պետք է որ վերջնականապես հաշտեցրած լինի,- ծիծաղեց Մենեսը: - Հա, Մենես, ինքս էլ եմ այդ հույսին,- ժպտացի ես,- այն ժամանակ` քաղաքի այդ վերջին մարտը տալուց առաջ, մենք նույնիսկ գրկախառնվեցինք էլ ու Աքիլլեսը ներողություն խնդրեց ինձնից ամեն ինչ համար, ամեն-ամե՜ն ինչի համար, Մենես, պատկերացնո՞ւմ ես, ներողություն խնդրեց, քանի որ հույները իր ժամանակին մեզ շատ էին վնաս տվել, իսկ Աքիլլեսն էլ, ոչի՜նչ, լրիվ խելքը տվել էր համաշխարհային տիրապետության հաստատմանը և հունա-հռոմեական ամենաակտիվ բազեներից մեկն էր: Այդ հողի վրա իրար հետ մենք մի ժամանակ ահագին թշնամություն արեցինք, Վահե ջան,- դարձա ես ընկերոջս,- բայց վերջին հարյուրամյակներում Աքիլլեսը հաստատ կերպով զգաց, որ իր բազեությամբ ու մեր թշնամությամբ մենք միայն օժանդակում ենք Մահմեդի նմաններին, դրա համար էլ նա վերջ տվեց այդ ամենին ու նույնիսկ սրտանց էլ ներողություն խնդրեց ինձնից ամեն ինչի համար: Հասկանու՞մ եք, տղերք, դրան խիստ հուզել էր այն հանգամանքը, որ, չնայած ամեն ինչին, Կոստանդնուպոլսի համար այդ ճակատագրական պահին ես այնուհանդերձ իրենց քաղաքի պարիսպների վրա էի և, մոռացած բոլոր վիրավորանքները, պայքարում էի հույների ու իրենց քաղաքի համար: Կոստունդնուպոլսի հենց այդ վերջին մարտում էլ, երբ չնայած մեր թափած հերոսական ջանքերին թուրքերը գրավեցին երբեմնի աշխարհակալ այդ կայսրության սիրտը, մենք վերջնականապես հաշտվեցինք ու հիմա ամենևին էլ վատ հարաբերություններ չունենք: Ինքը, իհարկե ուրիշ անունով, ներկայումս հունական հայտնի մեծահարուստներից մեկն է ու մենք հիմա երբեմն նույնիսկ հանդիպում էլ ենք, Վահե ջան, նստում ենք մի մեծ էկրանի առաջ ու քննարկում ենք մեր տերտերիկների բռնցքահարումները Երուսաղեմում…,- ծիծաղեցի ես:
- Լավ, դա հասկացանք,- գլխով արեց Վահեն,- չնայած հասկանալը դժվար է, իսկ պատկերացնելն` առավել ևս, բայց ասենք թե… հասկացանք: Հիմա ինձ մի կարգին բացատրեք, թե ի՞նչ կապ ունի Աքիլլեսի վիճակը Տրոյայի մոտ Մահմեդի ներկայիս վիճակի հետ Երևանում: - Ուրեմն դեռ չհասկացա՞ր,- ժպտաց Մենեսը,- այն ժամանակ Նա տիրել էր Աքիլլեսին ու հենց դրա արդյունքը եղավ Ծովի ժողովուրդների ահռելի ուժգնության հարվածը այս կողմի բոլոր ազգերին և պետություններին: Խեթերը ոչնչացան, փյունիկիցիները կորցրին իրենց երբեմնի ազդեցությունը, նույնիսկ Եգիպտոսը, իմ սիրելի Եգիպտոսը հազիվ դիմացավ դրանց հարվածներին,- նայեց Վահեին Մենեսը և շարունակեց,- ու այդ ամենը այն պատճառով եղավ նաև, որ Նա, ով տիրել էր Աքիլլեսին, այդ նվաճողների հետ էր: - Դե՜, այդքան էլ նրանց հետ չէր, համենայն դեպս գոնե մինչև վերջ,- ծիծաղեցի ես,- բայց մի բան Մենեսը իրոք որ ճիշտ է ասում: Գոնե սկզբում Նա, որ տիրել էր Աքիլլեսին, Ծովի ժողովուրդների հետ էր ու դա սրանց մեծ հզորություն հաղորդեց: - Էլի սկսեցիր քեզ գովալ, չէ՞,- կեղծ նեղացած տոնով ծիծաղեց Մենեսը,- հա, Նա Ծովի ժողովուրդների հետ էր միայն սկզբում, մինչև Տրոյայի գրավվելը, հետո արդեն Նա ու Աքիլլեսը հրաժեշտ տվեցին Ծովի ժողովուրդներին ու երևի թե հենց դրա պատճառով էր նաև, որ Եգիպտսուոմ մեր գործը ահագին հեշտացավ,- ծիծաղեց բարեկամս: - Դե դու ճշմարտությո՜ւնը պատմիր,- իմ հերթին կեղծ նեղացած տոն ընդունեցի բարեկամիս ես,- ու մի նսեմացրու իմ պես համեստ մի մարդու արածները…
- Ճշմարտությո՞ւնը, այ դու լեռնեցի,- ուրախ ծիծաղեց Մենեսը և շարունակեց արդեն ավելի լուրջ,- թեև Ծովի ժողովուրդների դեմ Եգիպտոսի այդ վերջին ճակատամարտում Հայկը մեզ հետ էր, Վահե ջան, ու ինչպես միշտ քաջաբար կռվեց և նույնիսկ ծանր վիրավորվեց էլ, բայց ճշմարտությունն այն է, որ նա մեզ ավելի մեծ մի օգուտ տվել էր դրանից դեռևս առաջ, մի քանի տարի առաջ, Տրոյայի պատերի տակ… - Երբ շարքից հանեց Աքիլլեսի՞ն,- հարցրեց Վահեն: - Դե՜…, հա,- գլուխը քորեց Մենեսը,- ավելի ճիշտ սենց ասենք, էլի, օգնեց մեզ հասկանալ, թե ինչպես շարքից հանենք Աքիլլեսին,- ժպտաց բարեկամս,- իրական ներդրումը այդ բարդ գործում ամեն դեպքում ունեցավ մի հիանալի երիտասարդ` Պարիս անունով: Սա վատ նետաձիգ չէր ու կարողացավ թունավոր նետով կպնել Աքիլլեսի ուղիղ կրնկին: Իսկ էդ հույներն էլ, չէ՞, Վահե ջան, հեչ չսպասեցին ու միանգամից մահացած հռչակեցին Աքիլլեսին: Արդյունքում սա այլևս և ոչ մի հնարավորություն չունեցավ գլխավորել նրանց: Հենց դա էլ դրական հետևանքներ ունեցավ Եգիպտոսի համար: - Պատկերացնում եմ, Հայկ,- դարձավ ինձ Վահեն,- պատկերացնում եմ, թե դրանից հետո այդ Աքիլլեսը քեզ ինչքան է ատել: - Պատկերացրու չէ, Վահե ջան,- ծիծաղեցի ես,- այդ դեպքերից հետո դեռ հարյուր տարի էլ չանցած մենք արդեն ոչ վատ ընկերներ էինք և միասնաբար մասնակցեցինք Յասոնի արշավանքներին [1]: Էդ մենք հետո թշնամացանք, հետո, շա՜տ հետո, Լուկուլլոսի [2] ժամանակներից սկսած,- գլխով արեցի ես,- իսկ Յասոնի ժամանակներում մենք իրոք որ վատ ընկերներ չէինք, թեև նա ինձ համառորեն Արմենոս էր կոչում ու պնդում էր, որ ինձ նման քաջ մի մարդը հաստատ պետք է, որ Թեսալիայում ծնված եղած լինի [3]: Բայց դե այդ միակ տարօրինակ հանգամանքը որ հանենք, կարող եմ փաստել, որ Տրոյայի անկումից հետո էլ դեռ գրեթե մեկ ամբողջ հազարամյակ մենք ամենևին էլ վատ հարաբերություններ չունեինք…
- Դե՜, հույների մոտ միշտ այդպես է,- ծիծաղեց Մենեսը,- բայց արի չմոռանանք նաև այն, որ այդ ամենի արդյունքում Աքիլլեսը գտավ իր Հեղինեին և նրանք մի քանի տասնամյակ երջանիկ ու միմյանցով տարված ապրեցի Դանուբի վրա գտնվող այն գեղեցիկ կղզում,- ավելացրեց բարեկամս,- այնպես որ Հայկի նկատմամբ քեն պահելը կարծես թե ամեն դեպքում իրոք որ այնքան էլ ճիշտ չէր լինի: - Դե լա՜վ, արդեն անցար լեգենդների՜ն,- ծիծաղեցի ես,- Պավսիանոսն [4] էր, է՜լի հիմի, ինչ ասես կասեր: Ես Աքիլլեսին այդ մասին չեմ հարցրել: - Ու պետք էլ չի, Հայկ ջան,- ծիծաղեց Մենեսը,- ես Լևկոս կղզու [5] մասին լավ գիտեմ ու բացի այդ, մի մոռացիր, որ եթե այդ հարյուրամյակներում դու հիմնականում Հայաստանում էիր, ապա ես այդ ընթացքում լավ ժամանակ էի անցկացնում Հռոմում և այդ ամենից ավելի լավ եմ տեղյակ: - Հա, Հռոմում, չէ՞, լավ ժամանա՜կ,- ծիծաղեցի ես,- էդ ոչինչ, որ քո էդ հռոմեացիք քեզ նույնիսկ մի անգամ ձեռքի հետ էլ, այնպես, էլի, իմիջայլոց… խաչեցին:
- Հա, Հայկ ջան, ոչինչ,- ծիծաղեց Մենեսը,- էլ ո՞նց կլինի, երեսունյոթ թվականին մի քանի օր անցկացրեցի խաչի վրա, պա՜հ, դժբախտությո՜ւն,- փռթկացրեց բարեկամս,- մինչև հիմա էլ մոտս է այն մեխը, որով ինձ գամեցին խաչին ու ես ինձ ամենևին էլ վատ չեմ զգում: Ինձ այն ժամանակ խաչեցին, բայց փոխարենը ես տեսա ոչ միայն առաջին առաքյալներին, այլև պատիվ ունեցա ծանոթանալու նաև նրա հետ, ով աշխարհ էր եկել մեր մեղքերով տառապելու ու մեր մեղքերը քավելու համար իր կյանքը տալու… - Դե դա՜…,- փորձեցի խոսել ես: - Ստոպ, ստոպ,- ձեռքերը բարձրացրեց Վահեն ու ընդհատեց մեզ,- ձեր կյանքը պատմել դուք դեռ կհասցնեք: Սրա՜նց տեսեք, հիմի ձեզ որ թողնեմ, սաղ համաշխարհային պատմությունը կշարադրեք, կրոնագիտությունն ու փիլիսոփայությունն էլ հետը: Ստոպ, վերջ: Ժողովուրդ, Մահմեդին մոռացաք… - Չմոռացանք, Վահե ջան,- ժպտաց Մենեսը,- ես ու Հայկը վաղուց արդեն պարզել ենք, թե մենք ինչ պետք է անենք: - Ըհը,- հաստատեցի ես,- մնում է այդ ամենը մի լավ կազմակերպել…
__________________________ [1] Նկատի է ունեցվում արգոնավորդների լեգենդար առաջնորդ Յասոնը, որը արևելք արշավեց Ոսկե գեղմը գտնելու համար: [2] Խոսքը Լիկիոս Լուկիոս Լուկոլլոսի (մ.թ.ա. 118-56) մասին է, որը հաջող պատերազմներ մղեց Պոնտոսի թագավորության դեմ, բայց կորցրեց իր բոլոր ձեռքբերումները` պատերազմ սկսելով Տիգրան Մեծի կայսրության դեմ: [3] Ակնարկը լեգենդար Արմենոս Թեսալացու մասին է, որը, ըստ հույների պատկերացումների, հանդիսանում է հայերի նախահայրը: [4] Պավսանիոս: Հույն գրող և աշխարհագրագետ, որն ապրել է II դարում: [5] Կղզի Դանուբ գետի վրա, որտեղ ըստ Պավսանիոսի, միմյանց հետ որոշ ժամանակ ապրել են Աքիլելեսն ու Հեղինեն:
_________________ Приходите в мой дом...
|