*
Էն ժամանակ ինչ Դավիթ մեռավ, իր արև էտու ձեր որդոց, էնոր տղան՝ Մհեր, Կադշակող էր: Մհեր չիմացավ՝ իր հեր մեռե։ Քառսուն ազապ լաճ առեր, քառսուն ազապ աղջիկ առեր, յոթ տարվան նռան գինին դրեր, քեֆ կաներ։
Մնացին մեկ ժամանակ՝ քեռի Թորոս միտք արեց, ասաց. “Ձենով Հովհան, էլի, Չմշկիկ Տիրուհի տի գա, Սասնա հող-քար տողողի, տանի։ Էլի էրթանք, Դավթի տղա Մհեր առնենք, գանք, թե իր հոր վրեժ կառնի, թե Սասուն չի մնա անտեր, տեր կկենա Ջոջանց տան”։ Էլավ, առավ Ձենով Հովհան, յոթ հատ էլ գոմշի կաշի, գնացին, հասան Կադշակողմ ու տեղի նստողին ասին. “Մեր աղբոր ու հարսին էդտեղ տղա մի կա, ո՞ւր է”: Էնոնք էլ ասին՝ մեռեր է։ Քեռի Թորոս ասաց. “Մեր մեռելներուն նշան կա` մեր տան մարդ որ մեկ տարեկան մեռնի, էնոր տապան տաս Հալապա գազ է: Էրկու տարեկան մեռնի՝ քսան Հալապա գազ, քանի տարեկան որ մեռնի՝ ամեն տարվան տաս-տաս գազ է էնոր գերեզման: Մենք մեր ցեղի գերեզման կճանչենանք”։
Էլան, գնացին գերեզմաններ, տեսան, որ իրենց շենքով գերեզման չը կար։ Ձենով Հովհան ասաց. “Բերեք, կաշիք փաթթեք, որ ես բոռամ”։ Բերին յոթ գոմշի կաշի փաթթեցին։ Էլան, գնացին սարի գլուխ, Ձենով Հովհան կանչեց. “Տա՜ Մհե՜ր, դու խմի՜…, տա Մհե՜ր, դու խմի Նռան գինի՜ն, քո հեր սպանա՜ծ”։ Ձեն էկավ, Մհերի ականջ ընկավ։ Փող, թմբուկ ավելի զլվեցին, բայց Մհեր գուսաններուն ասաց. “Էդոնց ձեն կտրեք, էդ իմ ցեղի ձենն էր էկավ։ Ձենիկ մի կգար, չեմ գիտի, արևելն էր, թե արևմուտն էր, չեմ գիտի հարավա էր, թե հյուսիսա էր”։ Հրողբեր դարձավ, ասաց. “Մեջ հյուսիսա՜ էր, մեջ հարավա՜ էր, մեջ արևմո՜ւտ էր, մեջ արևե՜լ էր: Քո հեր սպանա՜ծ, էսօր յոթն ենք արէ: Քո հոր վրեժ մնացե գետի՜ն, հիմի դու չե՞ս գա էնոր վրեժ առնենք։ Ախր, դո՜ւ էլ Սասնա տան խոյերեն ես”։
Գուսաններ ավելի զլեցին իրենց փող ու թմբուկ, բայց Մհեր ասաց. “Ես տէրթամ, իմ հրողբոր ձեն կգա”։ Արեց, որ տէլներ, պահապան ասաց. “Էդ ձեր ցեղի ձեն չէ, ճժերն են ու թմբուկներն են, էնոնց ձենն է”։ Մհեր իրեք անգամ որ ձեն լսեց, աքացի մէզար դարգահին, առաջի դարգահ կոտրեց, էնի հասավ մեկէլին, մեկել մեկէլին, յոթն էլ ջարդեց, էլավ դուրս։ Որ հասավ քեռի Թորոսի մոտ, քեռի Թորոս ասաց. “Ձենով Հովհան, կայնի փորձեմ, թե Դավթի տղան է, կտանեմ, թե Դավթի տղան չէ, կզարկեմ, թողնենք էրթանք Սասուն”։
Որ հասավ քեռի Թորոսի մոտ, քեռին ասաց. “Տղա, էդ ո՞ւր էդպես հպարտ, հպարտ”: Ասաց. “Ինձի էրկու մարդ կկանչեն, էնոնք ո՞ր կողմ գնաձջֆ”։ Ասաց. ‘Դու ի՞նչ մարդ ես, որ քեզի կանչեն, դու ճիժ մես, տղա ես’։ Մհեր ասաց. ‘Ինչի դու մարդ ես, ես մարդ չե՞մ”։ Քեռի Թորոս ասաց. “Այ տղա, քեզի գուրզ մի կթալեմ, համա դու ճիժ ես, առաջ դու քո գուրզ թալ, ետև ես կթալեմ իմ գուրզ”։ Տղան որ իր գուրզ բերեց, քեռի Թորոս քշեց ձիուն, Մհերի գուրզ էնոր ձիու տակով պարապ գնաց: Քեռի Թորոս կայնավ, օլըրավ, ասաց. “Ա՜յ տղա, քեզի պատրաստ պահի, որ իմ գուրզ զարկեմ”։ Թորոս որ գուրզ զարկեց, Մհերի ճուռ բևեռեց թամքին, որ քաշեց, Մհեր իսկի օ՜ֆ չարեց։ Քեռի Թորոս ասաց. “Յա, տղա, քո հոր հերական ասա, քո մոր մերական ասա: Յա, ես գիտեի դու բիճ ես: Ես իմ գուրզ կզարկեմ, ապառաժ քարեր կձևի, կթալի, դու իսկի օ՜ֆ չարիր...”:
Մհեր ասաց. “Բիճ դու ես, իմ հէր հերական Դավիթն է, իմ մոր մերական Խանդութն է”։ Էդտեղ իրար ճանչեցան։ Մհեր որ տեսավ քեռին, հրողբեր էկեր են, հեր չկա, հարցուց էնոնց։ Ձենով Հովհան ասաց. “Քո հեր սպանած, քո մերն էլ մեռե: Չմշկիկ Տիրուհի գահ է գա, Սասնա հող-քար ողողի, տանի”։ Էլաց ու վեր քիթ ու բերնին ընկավ գետին: Մհեր որ ընկավ գետին, մարդիկ թափան վերան, ինչ արեցին, չկարցան շիտկել։ Մհերի արտսունք գետին արեց խանդակ, գնաց։ Իրեք օր որ թամամավ, Մհեր նոր շիտկավ, ասաց.
“Աչքեր, դուք կուրանայիք, տղա-տղա չորբանայիք Խնդայիք վեր ձեր հոր Գուտն ի գլխին, Աչքեր, դուք կուրանայիք, տղա-տղա չորբանաւիք, Խնդայիք վեր ձեր հոր Քամարն ի մեջքին, Աչքեր, դուք կուրանայիք, տղա-տղա չորբանայիք, Խնդայիք վեր ձեր հոր Թուրն Կեծակին, Աչքեր, դուք կուրանայիք, տղա-տղա չորբանայիք, Խնդայիք վեր ձեր հոր Շապիկն զրեհին. Աչքեր, դուք կուրանայիք, տղա-տղա չորբանայիք, նդայիք վեր ձեր հոր Կոշիկն ի ոտին. Աչքեր, դուք կուրանայիք, տղա-տղա չորբանայիք. Խնդայիք վեր ձեր հոր Քուռկիկ Ջալալին”։
Սասունա ճամփին մեկ տաճար կար, անունն էլ Մատղավանք էր։ Դավթի թշնամի թագավորներ իմացան, որ Մհեր պիտի գա, էդ ճամփով էրթա Սասուն, էլան, էկան քրմապետին ասին. “Ինչ ժամանակ Մհեր գա, անցնի էստեղեն, մարդ ղրկես, մեզի իմաց տա”։ Էնոնց միտք էն էր՝ ճամփան կտրեն, Մհերին ըսպանեն։ Որ էկան, մոտեցան վանքին՝ իրիկվա կողմն էր, մեկ էլ քեռի Թորոս կայնավ` էն առաջ կէրթար, Հովհան ու Մհեր ետևեն: Մհեր որ տեսավ քեռու կայնել, ասաց. “Քեռի, ինչի՞ կայնար”։ Ասաց. “Ջոջ գերաններ թալե, ճամփեն փակեր են, որ թշման գա մեզի բռնի։ Էդ թալաք էն չար քոփակի սարքածն էր։ Էրեր էր, որ Մհեր գերաններ թալելուց բեզրի, իջնի հանգստանա, թշմաններ գան, վրա տան’։ Մհեր հարցուց. “Ի՞նչ հնարք կա՝ ճամփեն բանանք”։ Ասաց. “Հնարքն էն է, որ Դավիթ էստեղ ըլներ, ես իմ նիզակով կվերուցի էդ գերաններ, էն էլ կառներ, կթալեր դեն”։ Մհեր ասաց. “Քեռի, դու վերու, ես թալեմ”։
Թորոսն էլավ նիզակ էտու՝ մեկ ջոջ գերան վերուց, էտու Մհերին, ասաց. “Առ, էսա էն կողմ թալ”։ Մհերն էլ, փաթթվավ գերան, տարավ ձորի բերան ու ոտքով քշեց անդունդք։ Էդապես մեկ-մեկ գերաններ վերուցին, չուր իրիկուն ճամփեն բացին:
Գնացի՜ն առաջ, հասան տաճար։ Տաճարի գլխավոր քուրմ, էն չար քոփակ, էնոնց մեկ ջոջ սենեկ էտու, հաց էդիր որ ուտեն, ինքն էլ գողտուկ էլավ, խաբար ղրկեց թշմաններին։ Մհեր, Ձենով Հովհան, քեռի Թորոս իրիկնահաց որ կերան, քնան։ Քեռի Թորոս լուսուն շուտ մի զարթնավ, իրիշկեց, տեսավ՝ թագավորի զորք էկե, փաթթեր է տաճարի բոլոր։ Թորոս որ էդ զորք տեսավ, ձեն էտու Մհերին, բոռաց. “Մհեր, վեր էլի, մեկ դուրս իրիշկի՝ յոթ թագավորի զորք էկե, քաթթեր է տաճարի բոլոր”։
Մհեր զարթնավ, աչքեր տրորեց, Ձենով Հովհանն էլ էն կողմեն էլավ, էկան առջև պատուհան, իրիշկեցին, տեսան՝ անտառի ծառներին թիվ կա, էն թագավորի զորքին թիվ չկա։ Էն չար քոփակ էլ էնոնց մեջ։ Մհեր ասաց. “Ես գնացի, դուք էլ իմ ետևեն էկեք”։ Գնաց, հեծավ իր ձին, քշեց: Քեռին ու Հովհան էլ էլան՝ իրենց ձիանք թամքեցին, քշեցին։ Մհերն ընկավ զորքի մեջ, աջու էզար, ձախու էզար, էնպես ջարդեց, քշեց, ինչպես քամին մժիկի էրամ։ Քեռին ու Հովհան էդ որ տեսան՝ իրենց եռանդն էլ էկավ: Մեկ-մեկ բարդի քոքհան արին, առան իրենց ձեռ, ընկան մեջ զորքին։ Մհեր որ տեսավ, հարցուց. “Էդ ի՞նչ կանեք, ծառո՞վ կկռվիք”։ Ասին. “Բան չենք անի, տղա, տեսանք, որ դու կալի մեջ հաշան կանես, օրանը ցրիվ կտաս, մենք էլ ափները վրա կբերենք”։
Զորքի քոք որ առան, պրծան, էն չար քոփակի հետ էկան տաճար։ Մհեր մեկ ձեռքով վերուց տաճարի գերան, մեկէլով բռնեց դրա մազեր, գլուխ դրեց գերանի տակ, գերան թողեց վեր գլխուն, ասաց. “Էս տաճարի անուն ըստուց ետ՝ Մատղատաճար չը պիտի ըլնի, Մատնատաճար պիտի ըլնի, քանի որ ստեղ մեծ մատնություն ահջֆ”։ Ու էլան իրեքով էկան դեհ Սասուն։
Որ էկան հասան Սասուն, Ձենով Հովհան Սասնա տան շորեր, զենքեր հանեց, Մհերին էտու։ Քուռկիկ Ջալալին բերեց, ասաց. “Որդի, առ հագի, նստի, Սասնա տան խոյերեն դու ես մնացե, էլ ես խնայեմ ո՞ւմ համար”։ Մհերն էր, էլավ վեր, հագավ Դավթի Զրեհի Շապիկ, Կապան Ղադիֆե, Կոշիկ Արզըրմին, կապեց վեր իրեն Թրիկ Կեծակին, առավ էն իր ձեռ Նիզակ կտրիճին, դրեց վեր թևին Դուրզիկ ջոջանին, սանձ պողպատին էղար Քուռկիկ Ջալալու բերան, թամք սադաֆին էդիր Քուռկիկ Ջալալու մեջքին, քաշեց դուրս, հեծնեց Սասուն իշխեց…
_________________ Приходите в мой дом...
|