Изменить размер шрифта


Начать новую темуНаписать комментарии Страница 54 из 78   [ Сообщений: 1159 ]
На страницу Пред.  1 ... 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57 ... 78  След.
Автор Сообщение
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 18 мар 2016, 19:37 

Зарегистрирован: 05 янв 2014, 22:26
Сообщений: 9300
Что много сказано?? Наоборот ,мало сказано.Выяснили одно.Тигран Великий ,это династия Аршакуни,по книге Хоренаци.Значит ,налицо арийский мир и традиции.Армения в арийском мире сильная и стабильная страна.Демография очень высокая.Старых дев и вдовиц оставленных не существует.Всех женщин используют ,как жён.Женщины совокупляются и рожают детей.Бродяг и попрошаек минимум.У арийцев почёт и уважение только работягам и воинам.Женщина без мужа и детей ,у них это проклятие Аримана.
Армения в 301 году приняв христянство ударила арийской цивилизации нож в спину.После эта симитская зараза переходит на Иверию и Алванию.Арийский мир теряет эти три мощные страны.
Почему Азкерт потребовал ,чтобы Армения ,Иверия и Алвания перешли бы заново в аревизм ,т.е. солнцепоклоничество? Были факты ненадёжности иноверцов в политике ,в войне и в экономике.Азкерт понял ,если в Арийской державе не будет единоверия ,то державу ждёт хаос и погибель.
В Аварайре ,стало ясно ,Армения ,Иверия и Алвания не желают возвращаться в солнцепоклоничество.Поэтому ,Аварайр начало гибели Арийской державы.
А так Азкерт точно определился в христианстве
Он понял ,что учение очень запутаное и непонятное.
Сасанидская держава пала не из за случаев инцеста , а из за постоянных тупых войн.Во время войн вытаптывались посевы ,сады ,разрушались города и уводилось в плен мирное население.
Византия тоже исчезла из бытия земного ,хотя там не было массовых инцестов.
Я думаю христианство уничтожило несколько великих цивилизаций.Это эллино- хейская ,римская ,парфянская ,арийска- иранская ,египетская и т.д.
До сих пор непонятно ,почему армянские азаты и нахарары так легко приняли христианство ? Очень непонятный момент.Взять и отказаться от старых обрядов и правил жизни.301 год большая загадка в истории Армении.


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 18 мар 2016, 20:10 
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 09 фев 2014, 03:47
Сообщений: 4751
Иездигерт не требовал перехода в некий "аревизм". Он даже, до отмены указа, не требовал перехода в зороастризм.
Судя по текстам Егише, речь шла о зрванизме.
Причины такой политики Иездыгерта, видимо, пример Византии - проводившей политику тотальной христианизации.
Представлялось, что некое силком насаждаемое "единомыслие" должно вести к политическому единству. Но на деле такая политика вела к постоянным внутренним расколам и гражданскому противостоянию, постепенно ослабляющим державу...
(Армянские и греческие попы до сих пор бьют друг-другу морды в Иерусалиме. - Исповедлвали бы каждый свою исконную религию - такого позора бы небыло).

Официальная христианизация Армении тоже не была легкой. Соправаждалась культуроцидом, геноцидом, гражданской войной.

_________________
Мы все - Великая Армения!


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 18 мар 2016, 22:40 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
777sergey777 писал(а):
Что много сказано?? Наоборот ,мало сказано.Выяснили одно.Тигран Великий ,это династия Аршакуни,по книге Хоренаци.Значит ,налицо арийский мир и традиции.Армения в арийском мире сильная и стабильная страна.Демография очень высокая.Старых дев и вдовиц оставленных не существует.Всех женщин используют ,как жён.Женщины совокупляются и рожают детей.Бродяг и попрошаек минимум.У арийцев почёт и уважение только работягам и воинам.Женщина без мужа и детей ,у них это проклятие Аримана.


Что за идеальный мир :)

Цитата:
Армения в 301 году приняв христянство ударила арийской цивилизации нож в спину.После эта симитская зараза переходит на Иверию и Алванию.Арийский мир теряет эти три мощные страны.


Я уже не раз говорил - 301 с последующими проблемами Армении имеет мало причинно-следственных связей.

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 19 мар 2016, 05:10 

Зарегистрирован: 05 янв 2014, 22:26
Сообщений: 9300
С чего начался арийско- армянский конфликт 450- х годов.
***********

... повелели могам и могпедам составить грамоту в духе их неправого учения. И вот образец этой грамоты: «Михрнерсех, взурк храматар Ерана и Ан- Ерана [37] , Великой Армении [шлет] множество приветов! Да познаете вы, что всякий живущий под небом человек, который не следует законам веры маздейской [38] , глух, и слеп, и обманут дэвами [39] Харамана. Ибо когда еще не было неба и земли, Зруан, великий бог, тысячу лет приносил жертвы и сказал: «Быть может, будет у меня сын по имени Ормизд, и он сотворит небо и землю». И зачал двоих во чреве, одного для приношений, а другого, чтобы говорил: «быть может». Когда он [Зруан] узнал, что во чреве двое, он сказал: «Кто первый придет, тому дам царство мое!». А который был зачат от маловерия, разорвал чрево и вышел наружу. Говорит ему Зруан: «Мой сын светозарен и благоуханен, ты же темен и злолюбив». И когда тот горько заплакал, дал ему царство на тысячу лет. Когда родил и другого сына, назвал его Ормиздом, отнял царствование у Архмна и дал Ормизду, и говорит ему: «Доселе я тебе [207] делал приношения, теперь ты мне делай!» И Ормизд сотворил небо и землю, а Архмн наперекор сотворил зло. И так разделяются творения: ангелы — Ормиздовы, а дэвы — Архмновы. Все благое, которое от небес здесь оказывается, — Ормиздово, и все вредное, которое там и тут совершается, — это сотворил Архмн. Подобно же все, что доброе на земле, — это Ормизд сотворил, а что не добро, — то сотворил Архмн; так, человека сотворил Ормизд, а хвори и болезни, и смерть сотворил Архмн. И все бедствия и напасти, какие приключаются, и несущие горести войны — творения злой стороны, а удача, и господство, и слава, и почести, и здоровье телесное, красота лика и искусство речи, и долголетие — там замешано доброе творение. И все люди пребывают в заблуждении, когда говорят: «Смерть сотворил Бог, и злое, и доброе от него». Особенно, когда говорят христиане: «Бог ревнив, из-за вкушения с дерева одной фиги Бог сотворил смерть и повел человека под эту кару». Такой ревности и у человека к человеку не бывает, уж не говоря о Боге по отношению к людям, потому что, кто это говорит, тот глух и слеп и обманут дэвами Харамана [40] . Затем и другое заблуждение: Бог, который сотворил небо и землю, пришел, говорят, и родился от некоей женщины, имя которой было Мария, а мужа ее — Иосиф. А по правде он был сыном некоего Бантурака [41] от незаконного сношения. И вот из-за этакого человека в заблуждение впали многие. Если в стране ромеев вследствие крайней глупости, по невежеству впали в заблуждение и лишены нашей совершенной веры, то они сами себе причиняют вред. Но почему за их блужданием и вы теряете разум?! Каких законов держится ваш государь, те и вы примите, тем более что отчет перед богом [Ормиздом] мы имеем дать и за вас! Не верьте вашим предводителям, которых вы называете назареями [42] , ибо великие они обманщики. То, чему на словах поучают, того на деле не берут на себя. «Есть мясо, — говорят они, — не грех!», но сами не желают есть. «Брать жену — достойно!», но сами и смотреть на нее не хотят. «Копить добро, — говорят, — не грешно!», но бедность беспредельно восхваляют. Почитают [208] бедствия и поносят удачу, смеются даже над словом «счастье» и издеваются над великолепием. Любят убогую одежду и почитают подлых больше, чем почтенных. Славят смерть и поносят жизнь, презирают рождение человека и восхваляют бездетность. И если послушает их кто и к женщинам перестанет приближаться, то скоро наступит конец мира! Но я не пожелал все в подробностях описать вам, ведь они много чего еще говорят. Но что хуже всего того, что я уже написал вам — они проповедуют, будто люди подняли Бога на кресте, и что умер он и был похоронен, но затем воскрес и вознесся на небо. Не достойно ли было бы вам самим тут же осудить их за такие недостойные учения? Дэвы, которые суть бесы, не бывают пойманы и мучимы человеком, не говоря уже о Боге, творце всех творений. И говорить вам такое стыдно, а для нас это крайне невероятные слова. Итак, перед вами на выбор два выхода. Или дайте ответ, слово за словом, на эту грамоту, или явитесь ко двору и предстаньте великому собранию».

********

Как видим мысли в грамоте проходят наисерёзнейшие.


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 19 мар 2016, 05:22 

Зарегистрирован: 05 янв 2014, 22:26
Сообщений: 9300
И что интересно.Что в христианстве ,что в зуранизме проходит одна мысль.Бог начало всему гемофродитная сущность.Он материализует мысль ,становится беременым и рожает.В зерванизме Ормазда и Аримана ,а в христианстве Слова- Логаса.В христианстве Логас в земной жизни получает имя Иешуа ,в эллинском варианте Исус с погонялом Христос ,т.е. помазаник.Что означает помазаник ,это трудно понять.Если он бог от рождения , а его рождение было до создания Адама и Евы ,то какой он помазаник ?Он сам помажет кого надо на то что быть начальником.Короче ,арийцы поняли весь подвох христианства и выложили это в своей грамоте.Кто может думать и мыслить , сразу же поймёт , что грамота не так уж и не правильной была.И и главное в ней было много Истины.


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 20 мар 2016, 01:49 

Зарегистрирован: 05 янв 2014, 22:26
Сообщений: 9300
Вот она причина всех инцестов в Арийской державе.

******* Да будут
расторгнуты и воспрещены
обряды святого [225] брака,
которые они имели от
предков по христианскому
чину, а вместо одной
жены пусть заведут много
жен, чтобы, плодясь,
размножался народ
армянский. Дочери да
принадлежат отцам и
сестры братьям, матери
пусть не устраняются от
сыновей, да и внучки
пусть восходят на ложа
дедов!

*******
Сила державы была в многолюдности ,т.е. в высокой демографии.


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 21 мар 2016, 18:25 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Кстати сказать, если интересуетесь подобными проблемами, читайте еще и Езника Кохбаци - богословы говорят, прекрасный труд против зороостризма!

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 23 мар 2016, 10:28 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Որոշ դիտարկումներ Արմեն Այվազյանի
<449-451 թթ. Հայ-պարսկական պատերազմը, պատերազմափուլեր և ճակատամարտեր> գրքի[1] վերաբերյալ


Հայ ժողովրդի ռազմական պատմության բնագավառում 2016 թվականը միանգամից ուրախացրեց մի խոշոր ձեռքբերմամբ, երբ տարվա հենց առաջին իսկ օրերին լույս տեսավ հայ ժողովրդի ռազմական պատմության արդի լավագույն մասնագետներից մեկի, պատմական գիտությունների թեկնածու, քաղաքական գիտությունների դոկտոր, Մատենադարանի ավագ գիտաշխատող Արմեն Այվազյանի (այսուհետ նաև՝ Հեղինակ) <449-451 թթ. Հայ-պարսկական պատերազմը, պատերազմափուլեր և ճակատամարտեր> (այսուհետ նաև՝ Գիրք) մենագրությունը: Այս առումով ուրախալի է նշել, որ Գիրքը լույս տեսավ Հայաստանի Հանրապետության ազգային բանակի տոնի հենց նախօրեին, ինչը, կարծում եմ, ավելի քան խորհրդանշական է, երբ հեղինակը յուրովի, բայց նաև փայլուն կերպով շնորհավորեց հայ ժողովրդին արդի ժամանակաշրջանում իր ամենամեծ ձեռքբերումներից մեկի համար: Գիրք իրենից ըստ էության ներկայացնում է Հեղինակի ընդհանրացնող, հիմնարար և ամփոփ վերլուծությունը, որը վերաբերվում է հայ ժողովրդի ազգային ինքնագիտակցության կարևորագույն տարրերից և հայ ժողովրդի պատմության ամենավճռական դրվագներից մեկը հանդիսացող Վարդանանց պատերազմին:

*

Հարգարժան կոլեգայի կողմից դրված խնդրի արդիկանությունը և գիտական արժեքը ոչ մի կասկած չի հարուցում և, անկասկած, ամենայն աջակցության կարիք ունի: Այն, որ Հեղինակը հանդիսանում է հայ ժողովրդի ռազմական պատմության արդի խոշորագույն մասնագետներից մեկը, հազիվ թե որևէ մեկը կարողանա վիճարկել: Աներկբա է նաև պարոն Այվազյանի հեղինակությունը քաղաքագիտության ոլորտում, երբ հերիք է միայն հիշել Հեղինակի մի քանի այլ կոթողային աշխատությունները[2]: Իր հերթին առանց որևէ չափազանցության կարելի է ասել, որ Հեղինակի այս վերջին Գիրքը ևս հերթական մի ապացույցն է այն բանի, որ մենք գործ ունենք հայ ժողովրդի ռազմական պատմության արդի ժամանակաշրջանի լավագույն մասնագետներից մեկի հետ, որը տիրապետում է ոչ միայն պատմական սկզբնաղբյուրների խորն իմացությանը, այլև դրանք համադրում է ռազմական պատմության և քաղաքագիտության ոլորտի զինանոցի խորը իմացությունը:

Այս ամենով հանդերձ, սակայն, Գրքի կապակցությամբ կարող են առաջ գալ որոշ դիտարկումներ, որոնք էլ պարտադիր եմ համարում անպայման կիսել ընթերցողիս հետ: Այսուհետ ստորև սկզբում կքննարկվեն այն դիտարկումները, որոնց հետ տողերիս հեղինակը համաձայն է և կիսում է դրանք, քանի որ կարծում եմ, որ ամեն ինչից զատ իրոք կարիք կա շեշտել Գրքի աներկբա արժանիքները, իսկ հետո արդեն կանդրադառնամ որոշ քննադատական դիտողությունների կամ կետերի, որոնք իմ կարծիքով արժանի են վեր հանման: Պարզության համար դիտարկումները ի մի են բերված ըստ խմբերի:

Սեղանիս դրված Գիրքը, ինչպես արդեն ասացի, նույնիսկ Վարդանանց պատերազմին վերաբերվող ամենևին էլ մեղմ ասած ոչ աղքատ գրականակազմի առկայության պարագայում անկասկած աչքի է ընկնում մի շարք դրական ձեռքբերումներով և նորարարություններով, որոնցից կարելի է մատնանշել հետևյալները.

1. Գրքում Վարդանանց պատերազմի գիտական ուսումնասիրության գրեթե երկուհարյուրամյա պատմության մեջ ըստ էության առաջին անգամ տրվում է այս պատերազմի ռազմական ամփոփ վերլուծությունը, մատնանշվում են հիմնական իրադարձությունները, փորձ է արվում վեր հանել առանձին պատերազմափուլերի և ճակատամարտերի մանրամասներն ու առանձնահատկությունները, հայ ռազմարվեստի ձեքբերումները և այլն, մի խոսքով, անկասկած է, որ Գիրքն իրենից իրոք ներկայացնում է Վարդանանց պատերազմի ամփոփ մի վերլուծություն, որն իրականացվել է ռազմական պատմության ու քաղաքագիտության ոլորտում խորը գիտելիքներ ունեցող անձի կողմից՝ գիտական ողջ զինանոցի կիրառմամբ:

2. Գրքում խորը և համապարփակ վերլուծության է ենթարկվել Վարդանանց պատերազմի հիմնական երկու սկզբնաղբյուրները ներկայացնող հեղինակներից մեկի՝ Եղիշեի կյանքը (էջեր 20-24), երբ առկա ողջ տեղեկատվության ուշադիր և խորաթափանց վերլուծության արդյունքում հիմնավոր կերպով առաջ է քաշվել այն թեզը, որ, ի դեմս Եղիշեի, մենք գործ ունենք հոգևոր ոլորտն ընտրած նախկին մի զինվորականի հետ: Այս առումով խիստ դրվատելի է Հեղինակի կողմից իրականացված Եղիշեի աշխատանքի ուշադիր վերլուծությունը, որը թույլ է տվել հայ միջնադարյան գրականությանը բնորոշ կեղևի տակ նկատել Եղիշեին, որպես նախկին զինվորականի, բնորոշ լեզվաբանական և ոճական առանձնահատկությունները:

3. Վերլուծելով Վարդանանց պատերազմի հիմնական երկու սկզբնաղբյուրները ներկայացնող հեղինակներից երկրորդի՝ Ղազար Փարպեցու աշխատանքը, Հեղինակը (էջեր 24-35) իմ կարծիքով կրկին հիմնավորված առաջ է քաշում այն տեսակետը, որ Փարպեցին, ինքնին հանդիսանալով փայլուն մի սկզբնաղբյուր Վահանանց պատերազմի վերաբերյալ, Վարդանանց պատերազմի պարագայում ըստ էության ընդամենը միայն սեղմ, աղավաղումներով և որոշակիորեն անգույն կրկնել է Եղիշեին: Զարգացնելով այս տեսակետը՝ Հեղինակը միանգամայն արդարացիորեն պնդում է, որ պետք չէ Վարդանանց պատերազմի պարագայում փորձ կատարել, որպես հավասարապես արժանահավատ հեղինակներ, հավասարության նշան դնել Եղիշեի և Ղազար Փարպեցու միջև կամ վերջինիս նույնիսկ որոշակի առավելություն տալ: Այս առումով կարծում եմ, որ մեթոդապես միանգամայն հիմնավոր է Հեղինակի այն մոտեցումը, որ առաջնությունը միանշանակորեն պատկանում է իրադարձությունների ակտիվ մասնակից ու ականատես Եղիշեին, իսկ մի քանի տասնամյակ ավելի ուշ ապրած և համենայն դեպս գոնե 449-451 թվականներին միայն մանկական տարիքում գտնված Ղազար Փարպեցու տեղեկություններն էլ պետք է դիտարկել խստորեն միայն Եղիշեի հայտնած տեղեկությունների լույսի ներքո՝ դրանց անդրադառնալով հիմնականում միայն այն պարագայում, երբ չկա հակասություն Եղիշեի հայտնած տեղեկությունների հետ կամ Եղիշեն ուղղակի լռում է (էջ 35):

4. Նախորդ կետի հետ օրգանական կախվածության մեջ է գտնվում նաև հերթական այն դիտարկումը, որ, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ այդ մասին հայտնում է միայն Ղազար Փարպեցին, Հեղինակը միանգամայն արդարացիորեն կտրուկ կերպով մերժում է ապստամբության սկզբում Վարդան Մամիկոնյանի՝ Բյուզանդիա հեռանալու հետ կապված էպիզոդը, որի մասին հայտնում է Ղազար Փարպեցին, սակայն ոչինչ չգիտի Եղիշեն (էջեր 27-28): Հեղինակի արդարացի հիմնավորումներին ծանոթանալը թողնելով ընթերցողին՝ միայն ավելացնենք, որ ավելի սեղմ կերպով նման հետևության հանգել է տողերիս հեղինակը դեռևս 2003 թվականին <Վարդանանց պատերազմի որոշ դրվագների վերլուծու¬թյուն>, Երևան 2003 գրքում[3]:

_________________________
[1] Գրքի լրիվ անվանումը՝ Айвазян Армен “Армяно-персидская война 449-451 гг Кампании и сражения”, Ереван 2016:
[2] Տես օրինակ՝ Այվազյան Ա. Ա. <Հայաստանի պատմության լուսաբանումը ամերիկյան պատմագրության մեջ>, Երևան 1998; Այվազյան Ա. Ա. <Հայ զինվորականության պատվո վարքականոնը (4-5 դարեր)>, Երևան 2000; Այվազյան Ա. Ա. <Հայաստանի ազատագրված տարածքը և Արցախի հիմնախնդիրը>, Երևան 2006; Այվազյան Ա. Ա. <Ռազմավարության և անվտանգության հարցեր>, Երևան 2007 և այլն:
[3] Տես՝ Մհեր Հակոբյան <Վարդանանց պատերազմի որոշ դրվագների վերլուծու¬թյուն>, Երևան 2003, ISBN 99930-909-4-8, էջ 25: Հաշվի առնելով, որ հիշատակված աշխատանքին առջևում ևս հղումներ են լինելու, իսկ աշխատանքն ինքնին այնքան էլ լայնորեն հայտնի չէ, հարկ եմ համարում մի քանի խոսքով գոնե սեղմ կերպով ներկայացնել այն: Եվ այսպես <Վարդանանց…>-ը, որն իմ գիտական-գրական գործունեության տպագրված արդյունքներից առաջինն է, իրենից ներկայացնում է ծավալով սահմանափակ (28 էջ) մի աշխատանքը, որը զուտ ֆինանսա-տեխնիկական պատճառներով լինելով փոքր, լույս է ընծայվել միայն 100 օրինակով, չնայած որին, սակայն, այն առկա է ՀՀ գրապալատում, Հայաստանի ազգային գրադարանում և մի շարք այլ վայրերում, այդ թվում բնականաբար նաև ինձ մոտ: <Վարդանանց…>-ն իրենից ներկայացնում է իմ մի քանի տարվա մտորումների արդյունքը, որտեղ ընտրողաբար վերլուծության են ենթարկվում Վարդանանց պատերազմի որոշ դրվագներ՝ կապված ամենից առաջ <Վարդան և Վասակ> բանավեճի, <Վարդանայանների> ու <Վասակյանների> կազմի և նրանց զինուժի թվաքանակի, Ավարայրի ճակատամարտի, անկախ թագավորության, Եղիշեի, որպես հեղինակի և մի քանի այլ հարցերի հետ: Հարկ եմ համարում նաև ավելացնել, որ ինչպես իմ գիտական գործունեության սկզբում, այնպես էլ այժմ խիստ բարձր գնահատելով Արմեն Այվազյանի գիտական գործունեությունը, <Վարդանանց…>-ը իմ կողմից անձամբ նվիրվել է պարոն Այվազյանին դեռևս 2006 թվականի ամռանը (Տես՝ viewtopic.php?p=1179#p1179 (հղումը ստուգվել է 01.02.2016 թ-ին)):

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 23 мар 2016, 10:33 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
5. Գրքում հեղինակը, ամենևին էլ չմտնելով որոշակի զգացմունքային և նույնիսկ քաղաքական աստառ ստացած <Վարդան-Վասակ> առարկայազուրկ, արտաքին ուժերի կողմից մեր ազգի վզին փաթաթված և հայ ժողովրդի ազգային ինքնագիտակցության հիմքերին հարվածելուն ուղղված վեճի մեջ, Հավելված 3-ում (էջեր 30, 471-478) իրեն բնորոշ սեղմ, բայց միաժամանակ նաև ամբողջական ոճով ներկայացնում է այն հիմնական կետերը, որոնք միանշանակորեն հիմք են տալիս մեզ ասելու, որ Վասակը իրականացրել է մի շարք քայլեր, որոնք այլ կերպ, քան հայրենիքի դավաճանությունն չես անվանի` և քրեաիրավական և բարոյական տեսանկյունից[4]: Այս առումով իրոք արժեքավոր է, որ Հեղինակը ևս մեկ անգամ ամբողջացնում է Վասակ Սյունու <մեղադրական եզրակացություն>-ը՝ հիմնավորված կերպով վեճը զգացմունքային-քաղաքական հարթությունից տեղափոխելով քրեաիրավական ոլորտ: Հատկանշական է նշել, որ Վասակի կողմից երկրի առաջատար նախարարական տոհմերի պայազատներին գերելու ու նրանց որպես քաղաքական պատանդներ հետագայում օգտագործելու էպիզոդը Հեղինակը չի մատնանշում, ինչը որոշակի իմաստով կամ կարելի է համարել բացթողում, կամ էլ այն բանի արտահայտություն, որ Հեղինակը Փարպեցու այդ տեղեկությունն արժանահավատ չի համարել:

6. Եղիշեի երկը, առանց որևէ չափազանցության, հանդիսանում է հայ ժողովրդի ազգային ինքնագիտակցության կարևորագույն տարրերից մեկը և այս առումով հերթական անգամ ուրախալի է Գրքում տարբեր առիթներով Հեղինակի արտահայտված դիրքորոշումը մեր ազգային ինքնությանը հարվածելուն ուղղված <գերքննադատական> մոտեցման ու նրա հեղինակների դեմ: Այս առումով պարզ է, որ Հեղինակը զարգացրել է իր կոթողային աշխատությունում արտացոլված գաղափարները[5]:

7. Անչափ ուշագրավ է հեղինակի կողմից Անգղի ճակատամարտի վերլուծությունը (էջեր 49-59), որն իրականացվել իր ժամանակ ռազմական տեսության կոնկրետ դրույթների կիրառմամբ, ընդ որում Հեղինակը, լիովին հիմնավորված մատնանշելով մասնավորապես այն հանգամանքը, որ թշնամու բանակի շրջապատումն իրականացվել է արևելքից, արևմուտքից և հյուսիսից[6], միաժամանակ մատնանշում է նաև, որ ռազմական տեսության դրույթներին լիովին համապատասխան լիակատար շրջափակում չի իրականացվել, որպեսզի հակառակորդը զերծ մնա հուսահատորեն համառ դիմադրությունից, որը Հայկական բանակի համար կարող էր լրացուցիչ դժվարություններ առաջացնել:

8. Գրքում Հեղինակը վերլուծության է ենթարկում նաև քաղաքներում, ամրոցներում և բերդերում Վարդանանց պատերազմի ժամանակ գոյություն ունեցած կայազորների թվաքանակի հարցը` հիմնավորված կերպով գալով հետևության (էջ 62), որ, կոնկրետ տեղեկատվության գործնական բացակայության պայմաններում, Վարդանանց ապստամբության ամենասկզբում Մարզպանական Հայաստանի տարբեր հատվածներում տեղակայված 16 պարսից կայազորներից յուրաքանչյուրում կարող էր առկա լինել 700-1.000 ռազմիկ: Հարկ եմ համարում նշել, որ, բացառությամբ կայազորների թվաքանակի վերաբերյալ որոշ էպիզոդիկ և ոչ քննադատական անդրադարձների, սա հանդիսանում է մեր պատմության մեջ ամրացված կետերի կայազորների ռազմիկների թվաքանակի հարցի լուսաբանման առաջին և հիմնավորված փորձերից մեկը[8]: Այս առումով խիստ ուշագրավ է նաև այն հանգամանքը, որ, ելնելով Եղիշեի որոշ ակնարկներից, հեղինակը ուշադրություն է գրավում այն հանգամանքի վրա, որ պարսից ամրացված կետերից ոմանց գրավումը նախապատրաստված է եղել նախօրոք, երբ, ըստ Հեղինակի, հայերը նախօրոք դրանց պարիսպների որոշ հատվածների տակ թունելներ են փորել և, աննկատ կիրառման մեջ դնելով ամրացված կետերի գրավման այդ հայտնի եղանակը, պետք եղած պահին փլուզել են որոշակի պարսպահատվածներ (էջ 64): Հետաքրքիր է նաև ավելացնել, որ, ըստ Հեղինակի ուշագրավ դիտարկման, որոշ ամրացված կետեր էլ գրավվել են անակնկալ գրոհով և ամեն դեպքում հարատև պաշարում կամ շրջափակում այսպես թե այնպես չի եղել:

9. Գրքում Հեղինակը, ըստ էության առաջիններից մեկը թեմային նվիրված հսկայածավալ գրականության մեջ, ուշադրություն է բևեռել Ատրպատականի ուղղությամբ իրականացված խորը մարտարշավի վրա, որը, ըստ Հեղինակի, Հայկական բանակն իրականացրեց 449 թ-ի նոյեմբեր - դեկտեմբեր ամիսներին[9]: Այս առումով խիստ ուշագրավ են Հեղինակի դիտարկումները, երբ, իրականացնելով Եղիշեի տեքստի ամփոփ վերլուծություն, նա հանգում է խիստ արժեքավոր այն հետևությանը, որը, որպես այս հարձակման սկզբնակետ, Հայկական բանակն ունեցել է պատմական Արցախ նահանգը (էջեր 67-72):
_________________________
[4] Տես նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Վարդանանց…>, էջ 7:
[5] Տես՝ Այվազյան Ա. Ա. <Հայաստանի պատմության լուսաբանումը ամերիկյան պատմագրության մեջ>, Երևան 1998:
[6] Տես նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք>, գիրք 14, Երևան 2008, ISBN 978-99930-4-720-9 (այսուհետ նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>), էջ 7-8: Հաշվի առնելով, որ հիշատակված աշխատանքին առջևում ևս հղումներ են լինելու, հարկ եմ համարում մի քանի խոսքով սեղմ կերպով ներկայացնել այն: Եվ այսպես, Տարեգրքում առաջին անգամ ի մի են հավաքված Հայկական բանակի և Հայ ռազմիկների մասնակցությամբ երկրագնդի վրա տեղի ունեցած բոլոր ճակատամարտերը ու պատերազմները, ինչպես նաև ճակատամարտերը և պատերազմները, որոնք տեղի են ունեցել Հայաստանի 18 նահանգներում առանց հայերի մասնակցության: Նման երկրորդ աշխատություն ներկայումս գոյություն չունի: Ուսումնասիրված են բացառիկ թեմաներ, որոնք համակարգված տեսքով բացակայում են այլ աշխատությունների մեջ, օգտագործվել են վերջին գիտական նվաճումները հայոց ու ռազմական պատմության բնագավառներում և, որ գուցե ամենակարևորն է, գիրքը զերծ է սովետական ժամակաշրջանում հայոց պատմությանը վարակած ու մեր ազգային ինքնագիտակցությանը հարվածելուն ուղղված դրույթներից, թեև հեղինակը բնականաբար նաև տուրք չի տվել անհիմն <ուռա-հայրենասիրությանը>: Տարեգիրքը, զուտ ֆինանսա-տեխնիկական պատճառներով բաժանված լինելով 70 գրքերի (հատորների), առանձին տպագրություններով լույս է տեսել 27.02.2007-22.01.2009 ժամանակահատվածում: Ներկայումս ավարտվում են աշխատանքները Տարեգրքի նոր հրատարակության վրա, որտեղ, ըստ վերջին տվյալների, առկա է ամփոփ տեղեկատվություն Հայկական բանակի և Հայ ռազմիկների մասնակցությամբ երկրագնդի վրա տեղի ունեցած, ինչպես նաև Հայաստանի 18 նահանգներում առանց հայերի մասնակցության տեղի ունեցած 7.579 ռազմական օպերացիայի մասին:
[7] Տես նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 8: Հարկ եմ համարում նշել, որ տողերիս հեղինակը, Տարեգրքի առանձնահատկությունները հաշվի առնելով զերծ մնալով ընթերցողի հետ իր հիմնավորումներով կիսվելուց, սակայն բնականաբար իրականացնելով կոնկրետ վերլուծություն <արտագրքային> մակարդակում, առաջնորդվել է այն սկզբունքով, որ բերդերում և ամրոցներում այլ հավասար պայմանների դեպքում միջինը կարող էր առկա լինել մոտ 1.000 ռազմիկ, իսկ քաղաքներում, համահավասար դրանց մեծության, ավելի շատ, ընդ որում իր ժամանակի այնպիսի խոշոր մեգապոլիսի կայազորը, ինչպիսին օրինակ Կոնստանդնուպոլիսն էր, պարիսպների բավարար պահպանությունն ապահովելու նպատակով պետք է ունենար առնվազն 15.000-անոց կայազոր, իսկ ինչ վերաբերվում է <մարզային կենտրոններին>, ապա սրանց կայազորների քանակը, այլ հավասար պայմանների դեպքում, խնդիր ունենալով ապահովել պարիսպների բավարար պահպանությունը, կարող էր կազմել մինչև 5.000 ռազմիկ:
[8] Տես նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 8: Հարկ եմ համարում նշել, որ, կոնկրետ ժամանակագրական տեղեկատվության բացակայության պայմաններում ես, հետևելով դեպքերի զարգացման այդ պահին ինձ համար հիմնավոր թվացող տրամաբանությանը, այս իրադարձությունը թվագրել եմ 450 թ-ի օգոստոսով, սակայն, ծանոթանալով պարոն Այվազյանի փաստարկներին, հարկ եմ համարում ճշգրտում մտցնել իմ դիրքորոշման մեջ և համաձայնել Հեղինակի առաջարկած ժամանակահատվածի հետ:

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 23 мар 2016, 10:40 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
10. Արժեքավոր եմ համարում նաև այն հանգամանքը, որ, նպատակ ունենալով պարզել Մարզպանական Հայաստանի դեմոգրաֆիական վիճակը V դարում և այդ կերպ իր հերթին պարզաբանել Վարդանանց պատերազմում Հայկական բանակի թվաքանակի հետ կապված հարցերը, Հեղինակն իրականացրել է IV-V դարերի Հայաստանի դեմոգրաֆիական վիճակի մեծապես հիմնավորված վերլուծություն (էջեր 91-107)՝ արդյունքում գալով հետևության, որ քննարկվող ժամանակահատվածում Մարզպանական Հայաստանի բնակչությունը կազմել է քիչ ավել, քան 2.000.000 մարդ (էջ104): Հարկ եմ համարում ավելացնել, որ, փորձելով պարզել Ավարայրի ճակատամարտում Հայկական բանակի թվաքանակի հարցը, նման հետևության իր ժամանակին հանգել է նաև տողերիս հեղինակը[9]:

11. Ներկայացված աշխատանքում Հեղինակը փայլուն վերլուծության է ենթարկում Վարդանանց պատերազմի կարևորագույն դրվագներից մեկը հանդիսացած Խաղխաղի ճակատամարտը, ընդ որում արվում են հետևություններ, որոնցից գերակշիռ մեծամասնության հետ տողերիս հեղինակը սկզբունքորեն համաձայն է, իսկ առկա որոշ դիտողություներ էլ կլինեն ստորև: Այս տեսակետից խիստ կարևորում եմ նաև այն հանգամանքը, որ, առաջին անգամ մեր պատմագրության մեջ, նշվել ու հիմնավորվել է, որ Տրդատ II Մեծի թագավորության շրջանում Մեծ Հայքի թագավորության ռազմունակ տղամարդկանց ընդհանուր թիվը կազմել է 150.000 հոգի: Հարկ եմ համարում նաև ավելացնել, որ ըստ իս միանգամայն հիմնավոր է ճակատամարտի դաշտի հնարավոր վայրերի վերլուծության արդյունքում (էջեր 131-132) վերջինիս առավել հիմնավորված վայրի առաջարկումը, ինչն ի դեպ, նկատի եմ ունեցել նաև ես հիշատակված ճակատամարտը շարադրելիս[10]: Այս առումով կարծում եմ, որ, սկզբնաղբյուրների լռության պարագայում մեծապես հիմնավոր է նաև Խաղխաղի ճակատամարտում Հայկական բանակի թվի գնահատականը 20.000 ռազմիկի սահմաններում, մի թիվ, որը կարելի է վիճարկել[11], սակայն այդ մասին առջևում: Այս կապակցությամբ իրոք զարմանալի է, որ Հեղինակը մատնանշում է (էջ 115, տողատակի ծանոթագրությունը), թե Ս. Վ. Սարգսյանը միակ հեղինակն է, որ մինչ այս փորձել է պարզել Խաղխաղի ճակատամարտում Հայկական բանակի թվաքանակի հարցը:

12. Գրքում Հեղինակը ըստ էության սպառիչ վերլուծության է ենթարկել նաև Ավարայրի ճակատամարտը` անելով մի շարք հիմնավոր և խիստ ուշագրավ դիտողություններ: Մասնավորապես, ինչպես և Խաղխաղի ճակատամարտի պարագայում, Հեղինակը վերլուծության է ենթարկել ճակատամարտի դաշտը, կողմերի գործողությունները ճակատամարտից առաջ, դրա ընթացքում և հետագայում, կողմերի թվաքանակի հարցը, ինչպես նաև հարակից մի շարք այլ հարցեր՝ ըստ էության ներկայացնելով Ավարայրի ճակատամարտի սպառիչ մի վերլուծություն: Այս տեսակետից արժեքավոր եմ համարում և հատկապես ցանկանում եմ նշել այն, որ, իրականացնելով հիմնավորված վերլուծություն, Հեղինակը Ավարայրի ճակատամարտում ուրացողների թիվը գնահատում է 5.000 ռազմիկի սահմաններում, ընդ որում, հաշվի առնելով Հեղինակի վերլուծությանը սկզբունքորեն մոտ իմ վերլուծությունը, սակայն դրան գումարելով նաև Զորանամակի տվյալներն ու հիմք ընդունելով այն ենթադրությունը, որ երեք ռազմիկից միայն մեկն է հետևել իր ուրացող նախարարին, տողերիս հեղինակը իր հերթին հանգել է մոտավորապես նույն թվին, երբ ուրացողների թիվը սահմանվել է մոտ 6.500 ռազմիկի սահմաններում[12]: Վերջին հանգամանքը շատ է կարևորվում այն համատեքստում, որ, չանելով որևէ էական վերլուծություն, ուրացողների թիվը Ավարայրի ճակատամարտում հաճախ հասցվում, իսկ երբեմն էլ անցկացվում է 20.000-ից: Այստեղ, բնականաբար, իմաստ չտեսնելով կրկնել Հեղինակին և թողնելով ընթերցողին իրեն ծանոթանալ այս ամենին, միաժամանակ հարկ եմ համարում նշել, որ, Ավարայրի ճակատամարտի պարագայում, համենայն դեպս գոնե իմ կողմից, կարող են առաջ քաշվել մի քանի դիտողություններ կամ տեսակետներ, որոնք ենթակա են քննարկման, սակայն այդ մասին ստորև:

13. Արժեքավոր եմ համարում նաև Հեղինակի այն տեսակետը, որը, դեմ ելնելով Ավարայրի ճակատամարտին հաջորդող իրադարձությունները նկարագրելիս կիրառվող ավանդական <պարտիզանական> տերմինին, պարոն Այվազյանը հիմնավոր բացատրություններով ցույց է տալիս, որ իրականում այստեղ որևէ <պարտիզանական> երևույթ, համենայն դեպս այն իմաստով, ինչ իմաստով որ այս տերմինը կիրառվում է ժամանակակից ռազմա-տեսական գրականության մեջ, առկա չէ: Միաժամանակ այս պատերազմափուլի հետ կապված խիստ արժեքավոր են նաև այն դիտարկումները, երբ, իրականացնելով Եղիշեի տեքստի ամփոփ վերլուծություն, Հեղինակը առաջին անգամ հանգում է խիստ արժեքավոր այն հետևությանը, որ Ավարայրի ճակատամարտին հաջորդած հոների հարձակման ժամանակ վերջիններիս բանակի կազմում այդ հարձակմանը մասնակցել է նաև Հայկական բանակը (էջեր 333-335):

Գիրքը բնականաբար ունի նաև այլ արժանիքներ ևս, որոնք սույն համառոտ ակնարկում իհարկե որևէ կերպ հնարավոր չէ սպառիչ թվարկել, բայց համենայն դեպս ինձ համար հատուկ առանձնացման ենթակա էին վերև թվարկված կետերը:

_________________________
[9] Տես նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 9-10:
[10] Տես՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 9, որտեղ առաջարկված է 30.000 թիվը:
[11] Տես՝ Մհեր Հակոբյան <Վարդանանց…>, էջ 8-13; Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 39:
[12] Տես՝ Մհեր Հակոբյան <Վարդանանց…>, էջ 8-13; Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 39:

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 23 мар 2016, 10:59 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
Այն, որ Հեղինակը, ինչպես արդեն ասվեց, հանդիսանում է հայ ժողովրդի ռազմական պատմության արդի խոշոր գիտակներից մեկը, որևէ կասկածի ենթակա չէ, սակայն դրանով հանդերձ հարկ եմ համարում նշել, որ Գրքում առկա են նաև մի քանի մոտեցումներ (այս պարագայում հազիվ թե ճիշտ է կիրառել <թերություն> տերմինը), որոնք տարակուսանք են առաջացնում կամ էլ գոնե, այսպես ասենք, արժանի են լրացուցիչ քննարկման: Ստորև փորձ կարվի անդրադառնալ դրանցից մի քանիսին հիմնականում ըստ այն հերթականության, ըստ որի դրանք հանդիպում են Գրքում:

1. Ամենից առաջ աչք է զարնում և, հաշվի առնելով Հեղինակի որոշակիորեն բծախնդիր լինելը նման հարցերում, առնվազն տարօրինակ է տերմինների այն բազմազանությունը, որ կիրառվում է աշխատանքում 440-450-ական թվականներին Պարսից թագավորության արևելյան հարևանին բնորոշելիս: Այսպես, հենց սկզբում, ակնհայտորեն որպես իրար համարժեքներ, գործի է դրվում <гунны (кушаны)> (<հոներ (քուշաններ)>) տերմինը (էջ 9), հետագայում (օրինակ՝ էջ 19, 256 և այլն) կիրառվում է միայն <քուշաններ>, իսկ որոշ տեղերում էլ (օրինակ՝ էջ 256, 336)՝ միայն <հոներ> տերմինները: Այս առումով հարկ է նշել, որ, այո, թեև Պարսից թագավորության արևելյան հարևանների հարցը IV-V դարերում դեռևս մեծապես ուսումնասիրության է կարոտ, սակայն որոշ փաստեր այնուհանդերձ հայտնի են: Այսպես, հայտնի է, որ, կապված Սասանյանների տոհմի բարձրացման և պարթևական Արշակունիների անկման հետ, անկում է ապրում նաև Պարսից (մինչ այդ՝ Պարթևական) թագավորության արևելքում և հյուսիս-արևելքում մի քանի հարյուրամյակ գոյություն ունեցած Քուշանական թագավորությունը[13]: Ըստ արժանահավատ կարծիքների, III դարի կեսերին Քուշանական թագավորության այս անկումից հետո, սակայն, <քուշանական աշխարհը> շարունակել է գոյություն ունենալ արդեն մեծապես միայն <քաղաքակրթական մակարդակում>՝ ի դեմս շրջապատի հետ աստիճանաբար տարալուծվող քուշանների, որոնք կենտրոնացած էին մի քանի կիսաանկախ իշխանություններում: Այս իշխանությունները վերջնականապես ենթարկվեցին Պարսից թագավորությանը 370-ական թվականների երկրորդ կեսին, որից հետո քուշանները սկսեցին անկում ապրել արդեն նաև <քաղաքակրթական մակարդակում>, ինչը մի քանի տասնամյակ հարաբերական անդորր ապահովեց Պարսից թագավորության արևելյան սահմաններում: Սրան հակառակ, սակայն, արդեն առնվազն V դարի 20-ական թվականների սկզբից Պարսից թագավորության արևելքում հիշատակվում է հզոր Հեփթաղական թագավորությունը, որի հետ հենց այդ ժամանակից սկսված էլ սկիզբ առավ հարատև մի պայքար, պայքար, որն, ի դեպ ասած, հետագայում Պարսից թագավորությանն արժենանալու էր մի քանի ծանր և նվաստացուցիչ պարտություններ: Եվ այսպես, չնայած անկասկած է, որ <քուշանական քաղաքակրթության> փլատակների վրա վեր հառնած Հեփթաղական թագավորության բնակչության և բանակի կազմում եղել է քուշանական որոշակի էլեմենտ (քուշանները հիշատակվում են ընդհուպ մինչև VII դարի սկիզբը), սակայն ակնհայտ է, որ քննարկվող դեպքում մենք գործ ունենք արդեն լրիվ նոր մեկ այլ թագավորության հետ: Հեփթաղների էթնիկ պատկանելիության հարցը մեծապես վիճելի է, թեև հայտնի է նաև, որ սրանց ժամանակակիցները կոչել են նաև <սպիտակ հոներ>` ըստ երևույթին ցանկանալով որևէ կերպ տարբերակել Եվրոպային լավ հայտնի Աթիլլայի (434-453) հոներից: Այսպես թե այնպես, սակայն ներկայումս տարածված է այն տեսակետը, որ V դարի 20-ական թվականներից սկսած Պարսից թագավորության հարևանը արևելքում ոչ թե <քուշաններ>-ի կամ <սպիտակ հոներ>-ի թագավորությունն էր, այլ՝ Հեփթաղական թագավորությունը:

Այս առումով գտնում եմ, որ հիմնավոր չէ Պարսից թագավորության արևելքում գործող ուժին կոչել <քուշաններ> և (կամ) <հոներ>, այլ միանգամայն տեղին է կիրառության մեջ դնել <Հեփթաղական թագավորություն> արտահայտությունը, մանավանդ որ այդ պարագայում ընթերցողը վերջիններիս հստակորեն կտարբերակի նաև նույն այն հոներից, որոնց հետ հայերը Վարդանանց պատերազմի ժամանակ դաշինք ունեին և որոնք ներխուժեցին Ատրպատական Ավարայրի ճակատամարտից հետո կարճ ժամանակ անց[14]:

2. Հեղինակը, արդարացիորեն ցանկանալով առանձնացնել որպես Պարսկահայաստան հայտնի Մարզպանական Հայաստանը Մեծ Հայքի Պարսկահայք նահանգից, առաջարկում է (էջ 19) վերջինս ռուսերեն տարբերակում կոչել <Парскармения>. Այս առումով անհասկանալի է, թե ինչու է հեղինակը հրաժարվում թվում է թե առավել ընդունելի, պատմական առումով հիմնավորված և բարեհունչ <Парскахайк> կամ <Парскаайк> ձևից,

3. Հեղինակ, եթե հաշվի չառնենք մինչ այս տեղի ունեցած էպիզոդիկ հիշատակությունները, առաջիններից մեկն է մեր իրականության մեջ, որ, որպես Վարդանանց պատերազմի և հատկապես Ավարայրի ճակատամարտի սկզբնաղբյուր Եղիշեից և Ղազար Փարպեցուց բացի հիշատակում է նաև այնպիսի հեղինակների, ինչպիսիք են Թովմա Արծրունին, Հովհաննես Դրասխանակերտցին, Վարդան Արևելցին և Ստեփանոս Օրբելյանը[15]: Հետևելով արդարացի ու լիովին հիմնավորված այս մոտեցմանը, սակայն, անհասկանալի է, թե ինչու է հեղինակը զերծ մնացել այս կամ այն կերպ Վարդանանց պատերազմին և Ավարայրի ճակատամարտը հիշատակող այնպիսի հեղինակներին հիշատակելուց, ինչպիսիք են Սեբեոսը (կամ՝ Անանուն)[16], Մովսես Կաղանկատվացին[17], Սամվել Անեցին[18], Կիրակոս Գանձակեցին[19] (հիշատակվում է մեկ այլ առիթով), Ստեփանոս Գեակվանեցին[20], Մխիթար Այրիվանեցին[21], Դավիթ Բաղիշեցին[22], Հովհաննես Ավագերեցը[23] և Սիմեոն Երևանցին[24], ընդ որում բացառիկ այս ճակատամարտին օտարազգի հեղինակներից անդրադարձել են նաև Միքայել Ասորին[25], Դավիթ Բագրատիոնին[26] և Մյուենջիմ Բաշին[27]: Իհարկե, հասկանալի է, որ հիմնական տեղեկության աղբյուրները ցանկացած դեպքում Եղիշեն և Ղազար Փարպեցին են, սակայն, եթե խնդիր է դրվել այս ճակատամարտի վերաբերյալ վեր հանել բոլոր սկզբնաղբյուրները, ապա իմ կարծիքով պետք է գոնե նշվեր այս հեղինակների անունները, մանավանդ որ նրանցից երեքը օտարազգիներ են և ըստ էության արտահայտում են ասորիների ու վրացիների, ինչպես նաև իսլամական աշխարհի միջնադարյան մտավորականության վերաբերմունքը Ավարայրի ճակատամարտի նկատմամբ:

4. 43-րդ էջում Հեղինակը Եղիշեի կիրառած <անթիւ բազմութիւն> տերմինը ռուսերենում թարգմանել է որպես <несметной армией>: Իհարկե, հասկանալի է, որ խոսքը մեծ հաշվով բանակի մասին է, սակայն կարծում եմ, որ թարգմանություն իրականացնելիս այնուհանդերձ չպետք է նման խմբագրման ենթարկել հեղինակի խոսքը, մանավանդ որ այդ երևույթի դեմ Հեղինակն ինքը, ընդ որում մեծապես հիմնավորված, հանդես է գալիս իր աշխատանքի գրեթե ողջ ընթացքում:

5. Քննարկելով Անգղի տեղադրության հարցը (էջեր 44-45)՝ Հեղինակը հանգում է հետևության, որ 449 թ-ի հայտնի իրադարձությունը տեղի է ունեցել ոչ թե Արարատ նահանգի, Ծաղկոտն գավառում՝ Արածանի գետի ափին, գտնվող Անգղի մոտ, ինչը ավանդականորեն ընդունվում է մինչ այժմ այդ թվում նաև տողերիս հեղինակի կողմից[28], այլ այս առումով Հեղինակը առաջ է քաշում այն տեսակետը, որ իրադարձությունը տեղի է ունեցել Դվինի կամ Արտաշատի մոտ գտնվող <մի Անգղի> մոտ: Հավանական համարելով այս տեղադրությունը, միաժամանակ նշենք, որ ամենայն հավանականությամբ այս տեսակետն ևս կարող է ենթակա լինել վերանայման, սակայն ոչ Հեղինակի արտահայտած տարբերակի օգտին, քանի որ, ինչպես հետագա դատավարության ժամանակ Վասակ Սյունուն մեղադրեցին (զարմանալի կերպով այս հատվածը նաև Հեղինակն է բերում (էջ 65-ի տողատակում), սակայն հետո դրան կարծես թե ուշադրություն չի դարձնում), մոգերի ջարդը տեղի է ունեցել Զարեհավանում: Այսպիսով, լրացուցիչ փաստերի ի հայտ գալու պարագայում գուցե հնարավոր լինի պնդել, որ գոյություն է ունեցել ևս մեկ Անգղ, որը գտնվելիս է եղել Պարսկահայք նահանգի Զարեհավան գավառում և մոգերի հետ կապված էպիզոդը գուցե եղել է հենց այնտեղ:

_________________________
[13] Այս առումով խիստ արժեքավոր են Խորենացու տեղեկությունները (գիրք 2, գլուխ 73):
[14] Խնդրի վերաբերյալ տես նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 6-7:
[15] Առանց այդ մասին հատուկ նշում անելու վերջիններիս տվյալները Ավարայրի ճակատամարտի պատկերը վերականգնելիս օգտագործվել են նաև իմ կողմից (Տես՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 11-14):
[16] Տես՝ Սեբեոս <Պատմություն>, գլուխ 7:
[17] Տես՝ Մովսես Կաղանկատվացի <Պատմություն Աղվանից աշխարհի>, գիրք 2, գլուխ 1:
[18] Տես՝ Սամվել Անեցի <Ժամանակագրություն>:
[19] Տես՝ Կիրակոս Գանձակեցի <Հայոց պատմություն>, գլուխ 1:
[20] Տես՝ Ստեփանոս Գեակավանքեցի <Հիշատակարան 1232 թվականի>:
[21] Տես՝ Մխիթար Այրիվանցի <Հայոց պատմություն>, մաս 3:
[22] Տես՝ Դավիթ Բաղիշեցի <Ժամանակագրություն>:
[23] Տես՝ Հովհաննես Ավագերեց <Ժամանակագրություն>:
[24] Տես՝ Սիմեոն Երևանցի <Ջամբռ>, գլուխ 2:
[25] Տես՝ Միքայել Ասորի <Ժամանակագրություն>, Հավելված 5:
[26] Տես՝ Դավիթ Բագրատունի <Վրաստանի պատմությունը>, գլուխ 70:
[27] Տես՝ Մյուենջջիմ-Բաշի <Պատմություն>:
[28] Տես՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 7:

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 23 мар 2016, 11:05 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
6. Առաջին պատերազմափուլի պարագայում, մեծապես հիմնավորված կերպով ներկայացնելով թշնամական 16 կայազորների ոչնչացման էպիզոդները և հիմնավորելով, որ հարատև պաշարողական գործողությունների մեջ ներքաշվելը հայերի համար կարող էր կործանարար հետևանքներ ունենալ (էջեր 59-60), Հեղինակը զարմանալի կերպով իր հիմնավորումներին չի ավելացնում ևս մեկը, որ դիմացը ձմեռ էր, իսկ ձմռանը մղվող պաշարողական գործողությունները միշտ էլ կապված են եղել մեծ դժվարությունների հետ և դրանցից բոլոր ժամանակներում ամեն կերպ ձգտում էին խուսափել:

7. Հեղինակը, 61-րդ էջում վերլուծելով <դարձյալ հարձակվելու> խնդիրը, կապված Անգղի դեպքերից հետո պարսից 16 կայազորների վրա հարձակվելու էպիզոդի հետ, անում է տրամաբանական հետևություն, որ <դարձյալ> հարձակում լինել չէր կարող, քանի որ մինչ այդ թշնամական որևէ կայազորի վրա հարձակում չէր եղել: Կարծում եմ, սակայն, որ իրականում <դարձյալ հարձակվել> արտահայտությունը կարող է կիրառված լինել այն իմաստով, որ, մեկ անգամ հարձակվելով Անգղում տեղակայված հակառակորդի վրա և հաջողությամբ ավարտելով գործը, հայերը դարձյալ անցան հարձակողական գործողությունների՝ արդեն պարսից 16 կայազորների ուղղությամբ: Այս հանգամանքը, սակայն, մեծապես համարում եմ ոչ էական, որովհետև ակնհայտ է, որ պարսից 16 կայազորների ոչնչացումը գործնականում տեղի է ունեցել Անգղի ճակատամարտից շատ կարճ ժամանակ անց:

8. Գրքի մի շարք հատվածներում (օրինակ՝ էջեր 65, 336 և այլն), կապված այն բանի հետ, որ Ավարայրի ճակատամարտից և հոների կողմից Ատրպատականի ասպատակումից հետո ողջ մնացած հայ նախարարները բանակցություններ են սկսում պաշտոնական Տիզբոնի հետ, Հեղինակը այս կամ այն կերպ կիրառում է <հանձնվել> տերմինը, ինչը, սակայն, կարծում եմ մեծապես տեղին չէ, քանի որ, ինչպես ցույց են տալիս սկզբնաղբյուրները և Հեղինակի իսկ վերլուծությունը, այստեղ խոսքը կարող է վերաբերվել միայն հաշտության հնարավոր պայմանները քննարկելու նպատակով հայ նախարարների Տիզբոն մեկնելուն, ընդ որում լրիվ այլ հարց է, որ այդ ընթացքում նրանք նենգաբար գերվել են[29]:

9. Հեղինակը, հիանալի կերպով նկարագրելով Արտաշատի ճակատամարտը և ընդունելով հանդերձ, որ խոսքը կարող է գնալ նաև Դվինի մասին, փաստն այնուհանդերձ կապում է հենց Արտաշատի հետ, թեև, հաշվի առնելով, որ հետագայում գերիներին հենց Դվին են բերել, հավանական կարելի է համարել հենց վերջին տարբերակը[30]: Այնուհանդերձ այս հանգամանքը մեծապես կարող է համարվել ոչ էական, քանի որ Արտաշատն ու Դվինը գտնվում էին իրար շատ մոտ և քիչ չեն օրինակները, երբ նույն ճակատամարտը անվանվել է իր մոտ գտնվող երկու բնակավայրերի անուններով միաժամանակ[31]:

10. 77-րդ էջում, խոսելով Բյուզանդիային Աթիլայից բխող սպառնալիքի մասին, Հեղինակը հայտնում է <արևմտյան ճակատ>-ի մասին, այն դեպքում, երբ Աթիլլայի հոները կայսրությանը սպառնում էին ամենից առաջ Դանուբ գետի երկայնքով, երբ հարվածի տակ էր հայտնվում Բալկանյան թերակղզին, իսկ այդ պարագայում, հաշվի առնելով Կոնստանդնուպոլսի տեղադրությունը, ավելի շուտ կարելի է խոսել <հյուսիսային ճակատ>-ի, առավելագույնը՝ <հյուսիս-արևմտյան ճակատ>-ի մասին:

11. 97-րդ և մասնավորապես նաև 104-րդ էջերում Հեղինակը առաջիններից մեկը մեր պատմագրության մեջ լիովին հիմնավորված առաջ է քաշում այն թեզը, որ <Հայաստան>-ը դա միայն Մեծ Հայքը չէ և հայ ժողովուրդը միայն Մեծ Հայքում չէր, որ բնակվում էր, այլ այդ հասկցությունների մեջ պետք է հաշվի առնել նաև Փոքր Հայքի, ինչպես նաև, ըստ Հեղինակի տերմինաբանության, Ադիաբենեի և Հյուսիսային Միջագետքի հայ բնակչությանը (Հայոց Միջագետքը)[32]: Անելով այս հիմնավոր հետևությունը, սակայն, Հեղինակը զարմանալիորեն կանգ է առնում կես ճանապարհին և որպես պատմական Հայաստանի մաս չի ընդունում Կիլիկիան, չնայած այն հիշատակվում է որպես <արիմների> հայրենիք, ի սկզբանե եղել եղել է այսպես կոչված <խուռիական քաղաքակրթության> սահմաններում և որևէ հիմք չկա տանաջատել այն պատմական Հայաստանի այլ մասերից:

12. 101-րդ էջում Հեղինակը, զարմանալիորեն նահանջելով մինչ այդ ամրությունների կայազորի թվաքանակը պարզաբանելուն ուղղված իր հստակ վերլուծությունից և հիմք ընդունելով Փավստոս Բյուզանդի տեղեկությունները, գրում է, որ Արտագերս ամրոցում եղել է <11.000 հոգանոց զորք>, որը ողջ կազմով զոհվել: Արտագերս ամրոցի ավերակները, սակայն, ներկայումս լավ հայտնի են և ակնհայտ է, որ ոչ միայն զորք, այլև 11.000-անոց բնակչություն իսկ չի կարող այնտեղ տեղավորվել ամենից առաջ զուտ ֆիզիկապես, դեռ չասած էլ այն մասին, որ, ինչպես վերևում նշվեց, նույնիսկ մարզային խոշոր քաղաքների կայազորները հազիվ կազմում էին մինչև 5.000 հոգի, իսկ Կոնստանդնուպոլսի կայազորը պարիսպների բավարար պաշտպանությունն ապահովելու համար նույն այդ ժամանակ պետք է կազմված լիներ առնվազն 15.000 ռազմիկից, ի՞նչ է, Արտագերսը իր մակերեսով միայն մի քի՞չ էր զիջում միջնադարի ամենախոշոր քաղաքներից մեկին: Այսպիսով ակնհայտ է, որ <Արտագերսի 11.000-ը> ուղղակի ոչ հավաստի տեղեկատվություն է[33]:

13. 106-րդ էջում, թեև այս հանգամանքը համարում եմ ոչ էական, Հեղինակը խոսում է Տարոնի` արմատներով հնդիկ (կիրառվում է <индами> տերմինը) բնակչության մասին, սակայն կարծում եմ, որ այս պարագայում Զենոբ Գլակի տեղեկությունները արժանահավատ չեն, մանավանդ որ դասական իմաստով հնդիկներ քննարկվող ժամանակաշրջանում չեն էլ եղել ու խոսքը տարաբնույթ ցեղերի և նույնիսկ ժողովուրդների մասին է, որոնք հիմա էլ բնակվում են Հնդկաստանի տարածքում ու ամենևին էլ իրենց հնդիկ չեն համարում, իսկ <հնդիկ> էթնոսն էլ դեռևս մեծապես ձևավորման փուլում է: Այս առումով հասկանալի, որ հեղինակը նկատի չունի <հնդիկներին> ժամանակակից իմաստով, սակայն մյուս կողմից էլ հատվածը կարծում եմ խմբագրման կարիք ունի:

14. 114, 166-167 և մի քանի այլ էջերում Հեղինակը պնդում է, որ Խաղխաղի ճակատամարտում Հայկական բանակը կազմված է եղել բացառապես միայն հեծելազորից, թեև մեկ այլ տեղ այնուհանդերձ ընդունում է, որ կարող էին առկա լինել որոշակի ուժեր, որոնք կարող էին նախատեսված լինել Աղվանքի տարածքում պաշարողական գործողություններ իրականացնելու համար (էջ 119-ի տողատակում): Կարծում եմ, սակայն, որ այս պնդումը կարելի է որոշակիորեն կասկածի տակ դնել, քանզի Ղազար Փարպեցին ինքը[34] հայտնում է, որ Խաղխաղի ճակատամարտի ավարտական փուլում հայ նետաձիգները աղեղների հարվածի տակ են առել <մեծ գետը> լցված թշնամու ռազմիկներին: Իհարկե, այս պարագայում խոսքը կարող է նաև հեծյալ նետաձիգների մասին լինել, սակայն, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ դեպի Աղվանք արշավելիս Հայկական բանակը պետք է լուծեր կոմբինացված խնդիրներ, կապված ոչ միայն դաշտային ճակատամարտերի կամ ասպատակությունների, այլ նաև լեռնային մարտերի ու ամրությունների գրավման հետ, ինչպես նաև այն, որ ծանր հեծելազորը (ինչպես, ի դեպ, նաև ներկայումս զրահատանկային ուժերը) խորհուրդ չի տրվում կիրառել առանց հետևազորի աջակցության, Խաղխաղի ճակատամարտում Հայկական բանակը միայն հեծելազորից կազմված լինելու թեզ համենայն դեպս գոնե ինձ համար չեմ կարող համարել ընդունելի[35]:

_________________________
[29] Տես նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Վարդանանց…>, էջ 27:
[30] Տես նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 8:
[31] Օրինակ, Գավգամելայի մ.թ.ա. 331 թ-ի ճակամատարտը հայտնի է նաև որպես <Արբելայի ճակատամարտ>, Գրյունվալդի 1410 թ-ի ճակատամարտը՝ որպես <Տաննենբերգի ճակատամարտ>, Բորոդինոյի 1812 թ-ի ճակատամարտը՝ որպես <Մոսկվայի ճակատամարտ> և այլն:
[32] Տես նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 3-4; Մհեր Հակոբյան <Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք>, գիրք 1, Երևան 2007, ISBN 978-99930-4-720-9, էջ 9-10, որտեղ մասնավորապես նշվում է, որ. <<Հայաստան> հասկացությունը երկրագնդի վրա համապատասխանում է Կիլիկիա նահանգի Անամուռ հրվանդանից 32.8-րդ արևելյան երկայնությամբ մոտավորապես ուղիղ դեպի հյուսիս, Անտիտավրոսյան լեռներով դեպի հյուսիս-արևելք, Արգեյոս լեռան հարավով Ծամնդավ (Սեյհան) գետի վերին հոսանք, 37-րդ արևելյան երկայնությամբ մոտավորապես ուղիղ դեպի հյուսիս` մինչև Սև ծով, Սև ծովի ափից սկսած 41.8 հյուսիսային լայնությամբ մոտավորապես ուղիղ դեպի արևելք մինչև Կուր գետ, Կուր գետով մինչև Կասպից ծով, Կասպից ծովի ափից սկսած 38.5 հյուսիսային լայնությամբ մոտավորապես ուղիղ դեպի արևմուտք մինչև Ուրմիա լճի արևելյան ափին գտնվող Տրպատունիք գավառի հյուսիս-արևելք` 46.3 արևելյան երկայնություն, 46.3 արևելյան երկայնությամբ` Տրպատունիք գավառի արևելյան սահմանով դեպի հարավ մինչև Վարառատ գետ, նրանից ուղիղ դեպի արևմուտք, Արասխ գետ, Զագրոշի լեռնաշղթա, նրանից 36.9 հյուսիսային լայնությամբ` մոտավորապես ուղիղ դեպի արևմուտք, Ամանոսյան լեռներով հարավ` մինչև Մուսա լեռան մոտի Միջերկրական ծովի ափ սահմանագծի միջև ընկած տարածքին: Երկրագնդի հենց այս մասում տեղի ունեցած իրադարձություններն են հիմնականում իմ կողմից ենթարկվել ուսումնասիրության>:
[33] Տես՝ Մհեր Հակոբյան <Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք>, գիրք 13, Երևան 2008, ISBN 978-99930-4-720-9, էջ 37:
[34] Տես՝ Ղազար Փարպեցի (գիրք 2, գլուխ 35):
[35] Տես նաև՝ Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 9-10:

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 23 мар 2016, 11:18 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
15. 114-րդ էջում, մինչ այդ լիովին հիմնավորված վերլուծելով Հայկական երեք բանակների առկայության և գործողությունների հնարավոր պատկերի հարցը, Հեղինակը, 3-րդ՝ Վասակ Սյունուն հանձնված, բանակի թվաքանակը սահմանելով որպես 25.000, ըստ իս որոշակիորեն սխալվում է իր գնահատականում և այն իրականում ավելի փոքր՝ մոտ 15.000, է կազմել: Որպես հիմնավորում ասածի կարող եմ մատնանշել այն տրամաբանությունը, որ, ինչպես ի դեպ նշում է նաև Հեղինակը, Խաղխաղի ճակատամարտում Աղվանքի մարզպանության պարսկական բանակի ջախջախման պարագայում այլևս չէին մնա էական ուժեր, որոնք դիմադրություն կկազմակերպեին 3-րդ բանակի հարձակման ուղղությամբ, իսկ այս տրամաբանությունը հաշվի առնելիս արդեն ոչ մի հիմք չի մնում, այն էլ ուժերի առկա սղության պայմաններում, 3-րդ բանակում թողնել <ավելորդ 10.000>-ը և չփոխանցել այն հենց նույն 2-րդ բանակին, որը խնդիր ուներ Աղվանքում ընդհարվել այդ պահին հայերի դեմ գործող պարսկական հիմնական բանակի հետ: Այս կապակցությամբ կարծում եմ, որ հիմնավոր չէ նաև Սյունիների զորաբանակի թվին՝ 19.400-ին, անքննադատաբար մոտենալը, քանզի, նույնիսկ եթե դրա կազմում հաշվենք նաև Արցախի զինված ուժերը, անհամապատասխանությունը այլ առաջատար տոհմերի զորագնդերի հետ ևս մնում է էական, իսկ Սյունիները, նույնիսկ Առանշահիկների հետ միասին հավասարապես ապահովելով այդ թիվը, հաստատ 9-10 անգամ հզոր չէին նույն Մամիկոնյաններից, որոնք, ըստ Զորանամակի, ունեին միայն 1.000 ռազմիկ[36]:

16. 121-րդ էջի տողատակում Հեղինակը միջնորդավորված կերպով կարծես թե հանգում է <Մամիկոնյանների՝ չինական գաղթականներ> լինելու տեսությանը, սակայն, քանի որ այն մեծ հաշվով չի պնդվում, այստեղ սույն կետի վրա շատ չենք ծանրանա, այլ միայն կավելացնենք, որ, հաշվի առնելով առկա տեղեկատվությունը, կարելի է գալ միանշանակ հետևության, որ Մամիկոնյանների տոհմը տոհմիկ հայկական է և նրանց <եկվորության> մասին որևէ տվյալ ուղղակի չկա, այլ այդ թեզը իրոք առաջ է եկել զուտ <ճեն> բառը որպես <չին> սխալ մեկնաբանելուց:

17. Կարծում եմ, որ 124-րդ էջում Հեղինակը որոշակիորեն սխալվել է, երբ, մեջբերելով Ամմիանոսի հայտնի տեղեկությունը, հետևության է գալիս ձախլիկ նետաձիգների մասայական առկայության կամ, այսպես ասենք, նրանցից կազմված որոշ զորաջոկատների մասին: Այսպես, ըստ Ամմիանոսի, որը նկարագրում է նետահարման գործողությունը և որի խոսքերը մեջբերում է Հեղինակը, պարսից վարպետ նետաձիգները պիրկ աղեղնալարերը ձգում էին մինչև սեփական աջ պտուկը՝ այդ ընթացքում ձախ ձեռքում սեղմված պահելով նետը: Իրականում, սակայն, եթե խոսքը գնում է ձախ ձեռքով աղեղնալարը ձգելու մասին (ինչը կարծես թե բխում է նետը <ձախ ձեռքում սեղմված պահելու> հանգամանքից, որն իր հերթին կարծես թե հիմք է տալիս խոսելու ձախլիկության մասին), ապա այդ պարագայում աղեղնալարերը պետք է ձգվի մինչև նետաձիգի ձախ, այլ ոչ թե աջ պտուկը: Իրոք, պարզագույն մոդելավորումը կարող է ցույց տալ, որ հակառակը պնդելը աբսուրդ է, քանզի ձախ ձեռքով աղեղնալարը դեպի աջ պտուկը քաշելն ուղղակի իմաստ չունի և խիստ կբարդացնի նետահարման գործընթացը՝ գցելով վերջինիս արդյունավետությունը: Այս պարագայում կարծում եմ, որ իրոք աղեղնալարը ձգվել է աջ ձեռքով դեպի աջ պտուկը, ինչը չի հակասում միաժամանակ նաև ձախ ձեռքում նետը սեղմած ունենալու պարագային, քանի որ այդ դեպքում նետաձիգի ձախ ձեռքը սեղմած պահած է լինում աղեղնափայտը՝ թաթի մակարդակում ունենալով նետի համապատասխան (միջին) մասը կամ նույնիսկ ծայրակալը, երբ ձախ ձեռքը կամ, ավելի ճիշտը՝ թաթը և մատները, նետի համար հանդիսանում են հենարան:

18. Ըստ իս, ելնելով երկրորդ պատերազմաշրջանը լուսաբանող 6 և 7-րդ գլուխների ներքին տրամաբանությունից, 6-րդ գլուխը պետք է վերնագրված լիներ <Решающий этап Халхалского сражения: Халхалское сражение по Егишэ>, քանի որ, իրոք, այն նվիրված է ճակատամարտի և նրա վճռական հատվածի վերլուծությանը բացառապես միայն Եղիշեի տվյալների հիման վրա: Այս առումով հատկանշական է, որ հաջորդ գլուխը, վերնագրված լինելով <Халхалское сражение по Лазарю Парпеци>, լիովին համապատասխանում է իր ներքին բովանդակությանը:

19. Նկարագրելով Խաղխաղի ճակատամարտի ավարտական փուլը՝ հեղինակը գալիս է հետևության, որ փախուստի ճանապարհին Պարսից թագավորության բանակի ռազմիկները լցվել են Աղստև, այլ ոչ թե Կուր գետ (էջ 149), սակայն այս պնդման հետ թերևս դժվար է համաձայնել, քանի որ ըստ Ղազար Փարպեցու. <…պարսից ավագներից ոմանք, նավեր նստած, շտապում էին փախչել մեծ գետի այն կողմը: Հայոց երանելի զորավար Վարդանն Արշարունյաց իշխան Արշավիր Կամսարականին ստիպեց շտապով նետեր արձակել նավով փախչողների հետևից, որովհետև վստահ էր նրա դիպուկ ու անվրեպ նետաձգության վրա, իսկ Արշավիր Կամսարականը, ինչպես որ միշտ էր սուրբ զորավարի խոսքն ու կամքը հլու կատարող, շտապ իրագործելով նրա հրամանը, նավավարների ու փախստականների հետևից նետեր արձակելով և խոցոտելով նավավարներին ու շատ ուրիշների, որոնք նավերի մեջ էին, սաստիկ վերքեր հասցրեց նրանց: Վիրավորների տապալվելուց նավերն էլ կործանվում էին, և նավավարներից ու պարսիկ գլխավորներից շատ շատերը գետասույզ լինելով կորան>[37]: Այսպիսով ակնհայտ է, որ մի կողմից թշնամու ռազմիկները իրոք փախան հենց <մեծ գետի> կողմը, ինչը դժվար թե վերաբերվի Աղստևին և իրոք ավելի բնորոշ է Կուրին, մյուս կողմից էլ Աղստև գետը չափսերը հաշվի առնելով դժվար թե այն հարկ լիներ անցնել նավակներով, եթե գետն ընդհանրապես այդ հատվածում նավարկելի էլ է:

_________________________
[36] Տես՝ Մհեր Հակոբյան <Վարդանանց…>, էջ 9; Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…>, էջ 39: Այս կապակցությամբ հարկ է նշել, որ, իրոք, Սյունիները, որքան էլ հզոր լինեին, չէին կարող այդքան գերակշռել նույն Մամիկոնյաններին, մանավանդ, որ առկա են նաև այլ տեղեկություններ: Այսպես, դեռ Ավարայրից 82 տարի առաջ` 369 թ-ի դեկտեմբերին, Անդովկ Սյունու կողմից Տիզբոնն ասպատակելու ժամանակ նրա հեծյալների թիվը 1.700 էր: Եթե ընդունենք, որ Սյունյաց գնդի մոտ 300 ռազմիկ էլ այս կամ այն պատճառով չի մասնակցել այս գործողությանը, ապա վերջինիս թիվը կկազմի 2.000 ռազմիկ, իսկ դա արդեն նորմալ և լիովին ընդունելի մի թիվ է, քանի որ օրինակ Սյունիներին շատ քիչ զիջող Բագրատունիները և Մամիկոնյանները նույն ժամանակաշրջանում ունեին համապատասխանաբար 1.500 ու 1.000 ռազմիկ: Հաշվի առնելով այս ամենը, ինչպես նաև իր մարզպանության տարիներին Վասակի ձեռք բերած մեծ ուժը, հարստությունը և ազդեցությունը, կարելի է ենթադրել, որ Սյունյաց գունդը քննարկվող իրադարձությունների ժամանակ իր կազմում առավելագույնը ունեցել է մոտ 4.000 ռազմիկ, որից մոտ 3.000-ը հետևել է իր նախարարին մինչև վերջ:
[37] Տես՝ Ղազար Փարպեցի (գիրք 2, գլուխ 35):

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 23 мар 2016, 11:19 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
20. Խաղխաղի և Ավարայրի ճակատամարտերը վերլուծելիս Հեղինակի շատ մտահանգումներում կարմիր թելի նման անցնում է այն միտքը, որ Հայկական բանակում ծանր հեծելազորը թեթև հեծելազորի հետ թվաքանակի առումով հարաբերվել է մեկը երեքի (1/3) հարաբերակցությամբ, այն դեպքում, երբ Պարսից թագավորության բանակում այս հարաբերակցությունը կազմել է մեկը տասի (1/10) հարաբերակցություն, ընդ որում որպես հաշվարկի հիմք ըստ էության վերցվել է ծանր և թեթև հեծելազորի հարաբերակցությունը Հայկական բանակում մ.թ.ա. I դարում: Իր հերթին, հավանական է համարել, որ Պարսից թագավորության բանակի պարագայում 1/10 հարաբերակցությունը Հեղինակը վերցրել է Կրասոսին ջախջախած պարթևական Սուրեն զորավարի գնդի կազմի վերլուծությունից, որում, այլ ուժերի թվում, կային 1.000 ծանր հեծյալներ, իսկ բոլոր հեծյալների թիվն էլ կազմում էր 10.000[38], ընդ որում երկու դեպքում էլ հաշվի են առնեցվում Վ. Պ. Նիկանորովի հետևությունները[39]: Այս կապակցությամբ կարծում եմ, սակայն, որ մ.թ.ա. I դարի իրականությունը հաշվի առնելով հետևության գալը V դարի Հայկական, ինչպես նաև Պարսից թագավորության բանակի վերաբերյալ երկու պարագայում էլ առնվազն այնքան էլ չի կարող կոռեկտ համարվել: Այսպես, Հայկական բանակը V դարում իրենից ներկայացնում էր վաղ ֆեոդալական տիպի հասարակարգին բնորոշ մի բանակ, ինչը մեծապես այդպես չէր կարող լինել մ.թ.ա. I դարի պարագայում: Իրավիճակը ավելի արմատական տարբերություններով է լի, սակայն, պարթևական ու պարսկական հասարակարգերի, հետևաբար նաև հեծելազորների համեմատության պարագայում, քանզի, եթե մեծապես քոչվոր տարրի վրա շեշտը դնող Պարթևական թագավորության բանակում միայն ռազմական ավագանու բարձր շերտից հավաքագրվող ծանր հեծյալները, բնականաբար լինելով ոչ այնքան մեծաքանակ, իրոք կարող էին ընդհանուր հեծելազորի թվում հանդես գալ 1/10 հարաբերակցությամբ[40], ապա նույնը չի կարելի ասել արդեն իրենից վաղ ֆեոդալական տիպի միապետություն ներկայացնող Պարսից թագավորության մասին, ընդ որում սա դեռ այն պարագայում, որ ոչ IV դարում, ոչ V դարում և ոչ էլ հետագայում Հայաստանի սոցիալ-տնտեսական վիճակը և հասարակարգը էապես չէր տարբերվում Պարսից թագավորության սոցիալ-տնտեսական վիճակից ու հասարակարգից: Այս պարագայում համենայն դեպս առնվազն գոնե ինձ համար անընդունելի է բերված ոչ միայն ողջ սխեման <1/3 և 1/10>-ի վերաբերյալ, այլև՝ դրանից բխող մնացած հետևությունները, որոնք հեղինակը շարադրում է Ավարայրի ճակատամարտի պարագայում, ընդ որում ես ընդունում եմ, որ երկու բանակներում էլ ծանր և թեթև հեծելազորները հարաբերակցվել են 1/3 հարաբերությամբ: Համեմատության համար վերջում ավելացնենք, որ VI դարի կեսերին Խոսրով I Անուշիրվանի (531-579) կողմից կազմվեցին ծանր հեծելազորի (սավարան) 12 բյուրեր, որոնց հիմնական առանձնահատկությունը հենց ծանր զինվածությունն էր:

21. Մյուս դիտարկումները, որոնք պայմանականորեն հավաքել եմ մեկ խմբում, վերաբերվում են Ավարայրի ճակատամարտի որոշ տարրերին: Այսպես, ցանկալի կլիներ, որ Հեղինակը այնուհանդերձ գոնե մոտավորապես նշեր Ավարայրի ճակատամարտի հիմնական փուլերի սկզբի ու ավարտի ժամերը, քանզի այն հիմնավոր վերլուծությունը, որն իրականացվել է, կարծես թե դրա կարիքն իրոք պահանջում է: Այս կապակցությամբ հարկ է ավելացնել, որ, ըստ իս, ընդունելի չէ Հեղինակի այն պնդումը, որ ճակատամարտը սկսվել է <где-то к полудню> (էջ 308), այն դեպքում, երբ, ըստ Ղազար Փարպեցու, այն սկսվեց երբ. <…մոտեցել էր արդեն արևագալի ժամը>[41], երբ էլ հենց հակառակորդ բանակները պատրաստվեցին ճակատամարտի: Ըստ իս համեմատաբար ընդունելի է հեղինակի մատնանշած ճակատամարտի վերջի ժամը՝ <приблизительно в шесть-семь часов вечера>, թեև նման մոտեցումն էլ է մեծապես անհասկանալի, քանի որ, ըստ Եղիշեի. <…դաժան գործը շարունակվեց մինչև արևի մայր մտնելը>[42], իսկ վերջին երկու պարագաներում էլ ակնհայտ է, որ երկրագնդի մեր հատվածում մայիսի 26-ին խոսքը կարող է վերաբերվել համապատասխանաբար մոտավորապես 07:00-ին և 21:00-ին: Հարկ եմ համարում նաև ավելացնել, որ ճակատամարտի նկարագրման ողջ ընթացքում հեղինակը բավականին դրական է արտահայտվում Մուշկան Նիսալվուրտի զորավարական հատկանիշների մասին, որը գուցե իրոք այդպես էր, սակայն հարկ է նաև հաշվի առնել քանակական գործոնը՝ Պարսից բանակի քանակական առավելությունը, որը հնարավորություն էր ստեղծում հաջող գործել պահեստազորային ուժերով, այն դեպքում, երբ քանակապես թշնամուն զիջող հայերի ուժերը ի վերջո պետք է սպառվեին: Այսինքն, կոպիտ ասած, հակառակորդին պահեստազորային ուժերի հաշվին գերազանցող զորավարը <միշտ էլ կարող է լավը լինել> հենց միայն այն բանի հաշվին, որ ժամանակին ու հետևողականորեն մարտի մեջ մտցնի պահեստազորային ուժերը: Կողմերի թվաքանակներին մասին, սակայն, մանրամասն կխոսվի ստորև:
_________________________
[37] Տես՝ Ղազար Փարպեցի (գիրք 2, գլուխ 35):
[38] Տես՝ Պլուտարքոս <Համեմատական կենսագրություններ, Կրասոս>, գլուխ 21:
[39] Տես՝ Никоноров В. П. К вопросу о парфянском наслдии в сасанидском Иране, СпБ 2005.
[40] Այս առումով հատկանշական է, որ նույն մ.թ.ա. 53 թ-ի Խառանի ճակատամարտի պարագայում Պլուտարքոսի տվյալներն իրենք են հիմք տալիս գալ հետևության, որ առկա թեթև հեծելազորայինները որոշակիորեն խորթ էին պարթևական քաղաքակրթությանն ու նրա վերնախավին (տես՝ Պլուտարքոս <Համեմատական կենսագրություններ, Կրասոս>, գլուխ 24):
[41] Տես՝ Ղազար Փարպեցի (գիրք 2, գլուխ 37):
[42] Տես՝ Եղիշե (գլուխ 5):

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
 Заголовок сообщения: Re: Битва на Аварайрском поле: Первая война за христианскую веру
СообщениеДобавлено: 23 мар 2016, 11:27 
Администратор
Аватара пользователя

Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57
Сообщений: 46679
Откуда: Армения, Ереван
22. Հեղինակը, արդարացիորեն նշելով, որ ցանկացած ռազմական գործողությանը բնույթը ճիշտ ընկալելու համար պետք է պարզել հակամարտող կողմերի բանակների թվաքանակների հարցը, Եղիշեի տեղեկությունների հիման վրա Հայկական բանակը գնահատում է ավանդական 66.000-ի շրջանակներում, ընդ որում պնդելով, որ ողջ բանակը, որն այդ պահին առկա է եղել Վարդան Մամիկոնյանի տրամադրության տակ այդ թվում նաև ոչ անմիջականորեն Ավարայրի դաշտում, կազմում էր 75-80.000 ռազմիկ (էջ 284): Իր հերթին Հեղինակը Ավարայրի դաշտում գործող Պարսից թագավորության բանակը գնահատում է 120.000 հոգու կազմով, որոնցից 20.000-ին, սակայն, որակում է որպես <ոչ շարայիններ> (էջ 244): Ինչ վերաբերվում է կողմերի կորուստներին, ապա Հեղինակը, չնահանջելով ավանդական տեսակետից, կրկնում է հին ու հայտնի թվերը՝ 1.036-ը որպես Հայկական ողջ բանակի և 3.544-ը որպես Պարսից թագավորության բանակի կորուստներն արտահայտող թվեր (էջ 200, 310):

Այս առումով ամենից առաջ անհասկանալի է, թե ինչու Ավարայրի ճակատամարտում կենաց ու մահու պայքարի պատրաստվող Վարդան Մամիկոնյանը պետք է հանկարծ 10-15.000-անոց ուժերը, որոնք իրոք զգալի թիվ էին կազմում <ամեն մի զինվորը հաշվող> Հայկական բանակի համար, հանկարծ թողներ թիկունքում, թող ներվի մեզ այս խոսքերը` <ինչ-որ մի> կայազորային ծառայության համար: Այս պարագայում ակնհայտ էր, որ բոլոր ամրացված կետերում էլ կարելի էր թողնել մեկ-երկու տղամարդ, որոնք ուղղակի կհսկեին ամրությունները, իսկ ամրության մինիմալ կարիքների սպասարկման համար անհրաժեշտ մնացած հաստիքներն էլ առժամանակ լրացնել շրջակա բնակավայրերի կանանց, ծերերի կամ պատանիների հաշվին[43] :

Հայկական բանակի ավանդական <66.000-ի մասին>, ինչպես արդարացիորեն նշում է Հեղինակը, հայտնում է Եղիշեն, ըստ որի. <Եվ նրանք (նախարարները – Մ.Հ.) բոլորը շտապով եկան-հասան պատերազմի վայրը, յուրաքանչյուրը իր զորքով ու ամբողջ պատրաստվածությամբ… և նրանց ընդհանուր թիվը եղավ 66.000>[44]: Այս հաղորդման հիման վրա հետագա ուսումնասիրողները, առանց խորանալու հարցի էության մեջ, բերվածը ընկալել են որպես Ավարայրի ճակատամարտին մասնակցած ողջ Հայկական բանակի թիվն արտացոլող տեղեկություն: Չընկնելով այս թվի <հմայքի> տակ և անելով սեփական վերլուծություն` վերջնական արդյունքում, սակայն, ըստ էության, նույն մտքին է հանգել նաև Հեղինակը: Այսպիսով կարծում եմ, որ այս հարցում խնդիրը միանշանակ լրացուցիչ պարզաբանման կարիք ունի[45]:

Ամենից առաջ հեշտ է նկատել, որ Եղիշեն իրականում խոսում է միայն նախարարական զորքի, այլ ոչ թե ողջ Հայկական բանակի մասին: Եվ իրոք, Եղիշեն կարող էր ճշտորեն իմանալ միայն նախարարական զորագնդերի ռազմիկների ընդհանուր թիվը, իսկ քաղաքների, ավանների և եկեղեցու ընդարձակ կալվածքների ժողովրդական աշխարհազորի, ինչպես նաև այն ռամիկների ազատ գյուղական համայքներից հավաքված այն ռազմիկների թիվը, որոնք հանդես էին գալիս իրենց նախարարական գնդերի հետ միասին կամ առանձին ջոկատերով, Եղիշեն ոչ միայն չի նշել, այլ նաև գուցե չէր էլ կարող ճշտորեն իմանալ վերջիններիս ճշգրիտ թվաքանակը: Այս ռազմիկների թիվը կարելի է մոտավորապես տալ 34.000-ի շրջանակներում, քանի որ այդ ժամանակաշրջանում Մարզպանական Հայաստանում կար առնվազն 2.000.000 բնակչություն, ընդ որում այս պարագայում ուժերի ծայրահեղ լարման պայմաններում գործի մեջ դնել բնակչության ընդհանուր թվի 5 տոկոսից էլ քիչը հաստատ հնարավոր էր: Այսպիսով կարելի է պնդել, որ իրականում Ավարայրի ճակատամարտում Հայկական բանակը կազմել է մոտ 100.000 ռազմիկ, սակայն, և սա կարևոր է ընդգծել, Եղիշեի այն տվյալը, թե թշնամին հայերին գերազանցում էր 3 անգամ, վերաբերվում է միայն նախարարական (հաստիքային) զորքին` 66.000-ին:

Պետք անդրադառնալ նաև Պարսից թագավորության բանակի թվաքանակին: Այսպես, դեռևս Փայտարականում կայացած զորահավաքի ժամանակ պարսից բանակի բարձրագույն հրամանատարությունը, համաձայն Հեղինակի կողմից իսկ մատնանշված պարսից ռազմական դոկտրինայի հիմնարար դրույթներից մեկի, նախատեսում էր հայերի ամեն ռազմիկի դեմ հանել երեք ռազմիկ [46] ու հետագայում ոչինչ չխանգարեց և չէր էլ կարող խանգարել ինքնասեր ու խիստ բռնկուն Հազկերտ II-ին (439-457) ապահովել ուժերի նման հարաբերակցությունը, այն էլ այն պարագայում, որ Պարսից թագավորության բանակի ընդհանուր թիվը V դարում գնահատվում է 300.000 ռազմիկի շրջանակում[47]: Այսպիսով Հայկական նախարարական կամ հաստիքային զորքի թիվը, ըստ Եղիշեի, 66.000 էր, այսինքն Պարսից թագավորության բանակը կազմել է առնվազն 198.000 ռազմիկ:

Մինչև առաջ անցնելը նշենք, որ մեր որոշ ուսումնասիրողներ Պարսից թագավորության բանակի թիվը իջեցնում են մինչև 90.000 և նույնիսկ 80.000, ելնելով այն հանգամանքից, որ իբր Եղիշեն, հետևելով հունա-հռոմեական պատմագիտության ավանդույթներին, չափազանցրել է Պարսից թագավորության բանակի թիվը` նպատակ ունենալով ընդգծել հայերի քաջությունը և հերոսությունը: Սակայն այս տեսակետը իր հիմքում ըստ էության չունի որևէ հիմնավորում և հիմնված է ընդամենը միայն հայ հեղինակների հայտնած տեղեկությունների ու Հայկական բանակի թերգնահատման վրա, մի մոտեցում, որը անընդունելի է:

_________________________
[43] Հարկ է նշել, որ սա մի ինչ-որ բացառիկ առաջարկ չէ, այլ` ռազմական պատմության մեջ ուժերի անհավասարության իրավիճակում բավականին տարածված վարքագիծ: Այսպես, Ռամլայի 27.08.1105 թվականի վճռական ճակատամարտին պատրաստվելիս Երուսաղեմի թագավորության արքա Բալդուին I Բուլոնացին (1100-1118), որը գործում էր կենդանի ուժի ծայրահեղ պակասի պայմաններում, ունենալով ողջ թագավորությունով մեկ ցրված միայն 4.000 ռազմիկ (Եդեսիայի կոմսության, Անտիոքի դքսության և մասնակիորեն նաև նոր ձևավորվող Տրիպոլսի կոմսության ուժերը հաշվի չեն առնեցվում, քանի որ այդ պահին նրանք իրենք սեփական ուժերի ծայրահեղ լարուման հաշվին հազիվ իրենց խնդիրներն էին լուծում) և խնդիր ունենալով որևէ կերպ հավասարակշռել Ֆաթիմյանների խալիֆության հարձակման անցած 15.000-անոց բանակին, ըստ ականատես և դեպքերի մասնակից, Բալդուին արքայի անձնական կապելան Ֆուլխեր Շարտրացու խոսքերի. <…իր մարդկանց հավաքեց Հոպիայում և պատրաստվեց պատերազմին, ընդ որում, քանզի ստեղծված ծանր դրությունն էր այդ պահանջում, արքան քաղաքներից և ոչ մեկում չթողեց գեթ մեկ մարդ, որը կարող էր զենք կրել, երբ, բացառությամբ պարիսպների վրա պահակային ծառայություն իրականացնելու համար նախատեսված նվազագույն ուժերից, մնացած բոլորին հավաքեց իր մոտ: Մենք իրոք սարսափած էինք, քանզի անհավատները կարող էին հարձակվել կայազորներից զրկված մեր բոլոր քաղաքների վրա և հեշտությամբ տիրել դրանց, եթե իհարկե մինչ այդ ոչնչացնեին արքայի զորքը, որն ըստ էության կազմված էր նույն այդ ուժերից> (Ֆուլխեր Շարտրացի <Երուսաղեմի պատմությունը>, գլուխ 32):>:
[44] Տես՝ Եղիշե (գլուխ 5):
[45] Ստորև իրականացված վերլուծությունը շարադրված է Մհեր Հակոբյան <Տարեգիրք…> աշխատության 39-44 էջերում:
[46] Տես՝ Եղիշե (գլուխ 4):
[47] Տես՝ Howard-Johnston, J. “The Լate Sasanian Army”, էջ 110, ընդ որում այս թիվը կարծես թե չի վիճարկում նաև Հեղինակը:

_________________
Приходите в мой дом...


Вернуться к началу
 Не в сетиПрофиль  
 
Показать сообщения за:  Поле сортировки  
Начать новую темуНаписать комментарии Страница 54 из 78   [ Сообщений: 1159 ]
На страницу Пред.  1 ... 51, 52, 53, 54, 55, 56, 57 ... 78  След.



Кто сейчас на конференции

Сейчас этот форум просматривают: нет зарегистрированных пользователей и гости: 6


Вы не можете начинать темы
Вы не можете отвечать на сообщения
Вы не можете редактировать свои сообщения
Вы не можете удалять свои сообщения
Вы не можете добавлять вложения

Найти:
Перейти:  


Powered by phpBB © 2000, 2002, 2005, 2007 phpBB Group
610nm Style by Daniel St. Jules of Gamexe.net

Вы можете создать форум бесплатно PHPBB3 на Getbb.Ru, Также возможно сделать готовый форум PHPBB2 на Mybb2.ru
Русская поддержка phpBB