Администратор |
|
Зарегистрирован: 24 фев 2012, 14:57 Сообщений: 46682 Откуда: Армения, Ереван
|
հատկապես վերջին տարիներին, այդ թերությունը որոշ չափով սկսել է իշխել նաև մեր պատմագիտության մեջ10: Դա, սակայն, անխուսափելիորեն հանգեցնում է վերլուծության միակողմանիության, իսկ երբեմն էլ` բացահայտ սխալների: Պատկերավոր ասած, ստեղծվում է մի իրավիճակ, երբ մարդը շրջապատի մասին պատկերացում կազմելու համար դուրս է նայում միայն սեփական տան պատուհանից: Բնականաբար այդ դեպքում ամեն մի մարդու մոտ կստեղծվի շրջապատի յուրօրինակ ընկալում: Այսպես, Խորեզեմի սուլթանության վերջին սուլթան Ջելալ-էդ-Դինը (1220-1231) և դեպի Հայաստան ու հարակից երկրներ կատարված նրա արշավանքները մեր պատմագիտության կողմից դիտարկվել են, որպես կանոն, հիմք ընդունելով միայն հայկական սկզբնաղբյուրները, որոնք, իրադարձությունները լուսաբանելու տեսանկյունից ինքնին լինելով անչափ արժեքավոր, միաժամանակ նաև բնականաբար չեն ստեղծում լիարժեք համայնապատկեր: Այսպես, միայն հայկական սկզբնաղբյուրներով առաջնորդվելու դեպքում ուսումնասիրողին պարզ չի դառնում կամ, լավագույն դեպքում, միայն շատ մշուշոտ կերպով է հասկանալի լինում, թե ո՞վ էր Ջելալ-էդ-Դինը, ի՞նչ պետություն էր նա ներկայացնում, ինչպիսի՞ն էր այդ պետությունը, ինչո՞ւ հանկարծ սկսվեցին նրա արշավանքները դեպի արևմուտք և այլն: Այն բանից հետո, սակայն, երբ մենք, պատկերավոր ասած, դուրս ենք գալիս հայկական պատմագիտության մեր «տնից», հյուրընկալվում ենք թուրքմենական պատմագիտության «տանը» և դուրս ենք նայում նրա պատուհանից, պարզում ենք, որ... Ջելալ-էդ-Դինը թուրքմենների ամենասիրած ու էպոսներում գովերգված հերոսներից մեկն է, Խորեզեմի սուլթանությունը ստեղծվել է Սելջուկյան սուլթանության ավերակների հիմքի վրա, այն, ըստ էության, հանդիսացել է միջինասիական իսկական մի «Հռոմ», իսկ նրա արշավանքները դեպի արևմուտք պայմանավորված էին այս պետության տարածքը Մոնղոլական տերության կողմից գրավվելու հանգամանքով: Ընթերցող, ինձ ճիշտ հասկացիր։ Ես չեմ հիանում Ջելալ-էդ-Դինով, քանի որ նա իմ ու քո ազգին անչափ դժբախտություններ պատճառեց, և ոչ էլ որևէ կերպ արդարացնում եմ նրա արարքները, սակայն համաձայնիր, որ այս տիրակալի կերպարը, նրա բանակի կառուցվածքը ու մարտավարությունը, մղած ճակատամարտերը, դրանց ժամանակագրական հաջորդականությունը և տրամաբանական կապը ճիշտ հասկանալու համար մեզ պետք է նայել, այդ թվում նաև թուրքմենական պատմագիտության «տան» պատուհանից: Այս կապակցությամբ ես առաջնորդվել եմ այլ` օտար և հայ սկզբնաղբյուրների հայտնած տեղեկությունների սինթեզման ու համադրման, մեթոդով: Վերջինիս էությունը կայանում է հետևյալում՝ ի սկզբանե վեր կանգնել ցանկացած տեսակի կանխակալ կարծիքներից և, նախապատվությունը չտալով ոչ մեկին, անկողմնակալ հայացքով ուսումնասիրության ենթարկել բոլոր աղբյուրների հայտնած տվյալները, որից հետո, դրանց քննարկման ու համաշխարհային պատմական իրադարձությունների հետ համադրման արդյունքում (վերջինն անվանենք «Համադրման մեթոդ»), հասնել տրամաբանական եզրահանգման: Օրինակ, ինչքան էլ արժեքավոր լինեն Մովսես Խորենացու հայտնած տվյալները, որոշ դեպքերում դրանցում առկա են բացահայտ և հաճախ Պատմահոր կամքից անկախ տեղ գտած սխալներ, իսկ այս դեպքում ամենևին էլ պետք չէ պնդել այդ տեղեկությունները` բացահայտ հակասության մեջ մտնելով հիմնավորված ու համընդհանուր ճանաչում ստացած սխեմաների հետ՝ Արդյունքում՝ համաշխարհային հանրության աչքում արժեզրկելով և ծիծաղելի դարձնելով մեր պատմությունը: Դրա փոխարեն անհրաժեշտ է փորձել գտնել նման տեղեկատվության հայտնման պատճառը և _________________________ 10 Օրինակ՝ իր աշխատության ֆորմատին համապատասխան և ընդունելի մանրամասնությամբ նկարագրելով Սելջուկյան սուլթանության 1048 թվականի արշավանքը դեպի Հայաստան, բազմավաստակ Ս. Մելիք Բախշյանը դրանից անմիջապես հետո միանգամից թռիչք է կատարում 1054 թվականների հերթական արշավանքի նկարագրության և դրա հետ կապված իրադարձությունների նկարագրությանը՝ ընդամենը արձանագրելով, որ. «Սելջուկ-թուրքերի արշավանքները վերսկսվեցին 1054 թ.» (տես՝ Մելիք-Բախշյան Ս. Տ. «Հայ ժողովրդի պատմություն», Երևան 1975, էջ. 486): Այս կապակցությամբ, սակայն, ընթերցողի մոտ լիովին մութ է մնում այն հանգամանքը, թե ինչո՞ւ ընդհատվեցին այդ արշավանքները դեպի Հայաստան և, ընդհանրապես, տարածաշրջանում ի՞նչ է տեղի ունեցել այդ 6 տարիների ընթացքում: Արդյունքում, փաստորեն, ընթերցողի համար լիովին չբացահայտված է մնում այն հանգամանքը, որ այդ նույն 6 տարիների ընթացքում Սելջուկյան սուլթանությունը վերջնականապես իրենով արեց Իրանական լեռնաշխարհը և հիմքեր ստեղծեց Արաբական խալիֆությունում վերջնականապես գերիշխելու համար: Նույն վիճակն է, սակայն, նաև քիչ անց, երբ, ավարտելով 1054 թվականի արշավանքի նկարագրությունը, հեղինակը միանգամից անցում է կատարում 1064 թվականի իրադարձություններին, կարծես բաց թողնված 10 տարիներին ոչինչ տեղի չէր ունեցել (տես՝ Մելիք-Բախշյան Ս. Տ. «Հայ ժողովրդի պատմություն», Երևան 1975, էջ. 487): Արդյունքում՝ կրկին պարզ չեն լինում այդ ընթացքում տարածաշրջանում տեղի ունեցած իրադարձություները և, մասնավորապես, նաև այն, որ Սելջուկյան սուլթանությունը, հերթական անգամ հարված հասցնելով Հայաստանին, պետաիրավական, բայց նաև իր ռազմական հնարավորությունների և հեղինակության առումով արդեն էականորեն այլ մի պետություն էր, քանի որ արդեն գերիշխում էր Արաբական խալիֆության տարածքում: Այսպիսով՝ միայն հայ ժոողովդրի և Հայաստանի պատմության վրա կենտրոնանալու ձգտումը բերում է ակնհայտ միակողմանիության, հայ ժողովրդի պատմությունը սկսվում է դիտարկվել տարածաշրջանի պատմությունից դուրս կամ կտրված, իսկ արդյունքում էլ՝ վերջինս դառնում է ավելի քիչ հասկանալի:
11
_________________ Приходите в мой дом...
|
|